Biduo ibi stativa rex habuit; in proxi- 4.10.1.1
mum deinde pronuntiari <iter> iussit.
Sed prima 2.1
fere vigilia luna deficiens primum nitorem side-
ris sui condidit, deinde sanguinis colore suffuso
lumen omne foedavit, sollicitisque sub ipsum
tanti discriminis casum ingens religio et ex ea 5
formido quaedam incussa est.
Dis invitis in 3.1
ultimas terras trahi se querebantur: iam nec
flumina posse adiri nec sidera pristinum servare
fulgorem, vastas terras, deserta omnia occur-
rere; in unius hominis iactationem tot milium 5
sanguinem impendi, fastidio esse patriam, ab-
dicari Philippum patrem, caelum vanis cogi-
tationibus petere.
Iam prope seditionem res 4.1
erat, cum ad omnia interritus duces principes-
que militum frequentes adesse praetorio iubet
Aegyptiosque vates, quos caeli ac siderum peri-
tissimos esse credebat, quid sentirent expromere 5
iubet.
At illi, qui satis scirent temporum or- 5.1
bes implere destinatas vices lunamque deficere,
cum aut terram subiret aut sole premeretur,
rationem quidem ipsis perceptam non edocent
vulgus; 5
ceterum adfirmant solem Graecorum, 6.1
lunam esse Persarum, quotiensque illa deficiat,
ruinam stragemque illis gentibus portendi, vete-
raque exempla percensent Persidis regum, quos
adversis dis pugnasse lunae ostendisset defec- 5
tio.
Nulla res multitudinem efficacius regit 7.1
quam superstitio: alioqui impotens, saeva, mu-
tabilis, ubi vana religione capta est, melius va-
tibus quam ducibus suis paret. Igitur edita in
vulgus Aegyptiorum responsa rursus ad spem 5
et fiduciam erexere torpentes.
Rex impetu ani- 8.1
morum utendum ratus secunda vigilia castra
movit: dextra Tigrim habebat, a laeva montes,
quos Gordyaeos vocant.
Hoc ingressis iter spe- 9.1
culatores, qui praemissi erant, sub lucis ortum
Dareum adventare nuntiaverunt. Instructo igi-
tur milite et composito agmine antecedebat.
Sed Persarum moratores erant mille ferme, 10.1
qui speciem magni agminis fecerant: quippe ubi
explorari vera non possunt, falsa per metum
augentur.
His cognitis rex cum paucis suorum 11.1
adsecutus agmen refugientium ad suos alios ce-
cidit, cepit alios; equitesque praemisit specula-
tum, simul ut ignem, quo barbari cremaverant
vicos, extinguerent. 5
Quippe fugientes raptim 12.1
tectis acervisque frumenti iniecerant flammas;
quae cum in summo haesissent, ad inferiora
nondum penetraverant.
Extincto igitur igne 13.1
plurimum frumenti repertum est; copia alia-
rum quoque rerum abundare coeperunt. Ea res
ipsa militi ad persequendum hostem animum
incendit: quippe urente et populante eo terram 5
festinandum erat, ne incendio cuncta praecipe-
ret.
In rationem ergo necessitas versa est: 14.1
quippe Mazaeus, qui antea per otium vicos in-
cenderat, iam fugere contentus pleraque in-
violata hosti reliquit.
Alexander haud longius 15.1
CL stadiis Dareum a se abesse compererat. Ita-
que ad satietatem quoque copia commeatuum
instructus quadriduo in eodem loco substitit.
  Interceptae deinde Darei litterae sunt, qui- 16.1
bus Graeci milites sollicitabantur, ut regem aut
interficerent aut proderent, dubitavitque, an
eas pro contione recitaret, satis confisus Grae-
corum quoque erga se benevolentiae ac fidei. 5
Sed Parmenio deterruit, <non> esse talibus pro- 17.1
missis imbuendas aures militum adfirmans:
patere vel unius insidiis regem, nihil nefas
esse avaritiae. Secutus consilii auctorem castra
movit. 5
  Iter facienti spado e captivis, qui Darei 18.1
uxorem comitabantur, deficere eam nuntiat et
vix spiritum ducere.
Itineris continui labore 19.1
animique aegritudine fatigata inter socrus et
virginum filiarum manus conlapsa erat, deinde
et extincta.
Id ipsum nuntians alius super- 20.1
venit. Et rex, haud secus quam si parentis mors
nuntiata esset, crebros edidit gemitus lacrimis-
que obortis, quales Dareus profudisset, in taber-
naculum, in quo mater erat Darei defuncto ad- 5
sidens corpori, venit.
Hic vero renovatus est 21.1
maeror, ut prostratam humi vidit. Recenti malo
priorum quoque admonita receperat in gremium
adultas virgines, magna quidem mutui doloris
solacia, sed quibus ipsa deberet esse solacio. 5
In 22.1
conspectu erat nepos parvulus, ob id ipsum mi-
serabilis, quod nondum sentiebat calamitatem
ex maxima parte ad ipsum redundantem.
Cre- 23.1
deres Alexandrum inter suas necessitudines flere
et solacia non adhibere sed quaerere. Cibo certe
abstinuit omnemque honorem funeri patrio Per-
sarum more servavit, dignus, hercule, qui nunc 5
quoque tantae et mansuetudinis et continentiae
ferat fructum.
Semel omnino eam viderat, 24.1
quo die capta est,—nec ut ipsam, sed ut Darei
matrem videret—eximiamque pulchritudinem
formae eius non libidinis habuerat invitamen-
tum sed gloriae. 5
  E spadonibus, qui circa reginam erant, Ty- 25.1
riotes inter trepidationem lugentium elapsus per
eam portam, quae, quia ab hoste aversa erat,
levius custodiebatur, ad Darei castra pervenit
exceptusque a vigilibus in tabernaculum regis 5
perducitur gemens et veste lacerata.
Quem 26.1
ut conspexit Dareus, multiplici doloris expecta-
tione commotus et, quid potissimum timeret,
incertus "Vultus" inquit "tuus nescio quod
ingens malum praefert, sed cave miseri hominis 5
auribus parcas: didici esse infelix, et saepe cala-
mitatis solacium est nosse sortem suam.
Num 27.1
—quod maxime suspicor, eloqui timeo—ludi-
bria meorum nuntiaturus es mihi et, ut credo,
ipsis quoque omni tristiora supplicio?"
Ad 28.1
haec Tyriotes "Istud quidem procul abest" in-
quit; "quantuscumque enim reginis honos ab
iis, qui parent, haberi potest, tuis a victore ser-
vatus est. Sed uxor tua paulo ante excessit e 5
vita."
Tunc vero non gemitus modo sed etiam 29.1
eiulatus totis castris exaudiebantur. Nec dubi-
tavit Dareus, quin interfecta esset, quia nequis-
set contumeliam perpeti, exclamatque amens
dolore: "Quod ego tantum nefas commisi, 5
Alexander? quem tuorum propinquorum ne-
cavi, ut hanc vicem saevitiae meae <redderes>?
Odisti me, non quidem provocatus; sed finge
iustum intulisse te bellum: cum feminis ergo
agere debueras?" 10
Tyriotes adfirmare per deos 30.1
patrios nihil in eam gravius esse consultum:
ingemuisse etiam Alexandrum morti et non par-
cius flevisse quam ipse lacrimaret.
Ob haec 31.1
ipsa amantis animus in sollicitudinem suspicio-
nemque revolutus est, desiderium captivae pro-
fecto a consuetudine stupri ortum esse coniec-
tans. 5
Summotis igitur arbitris, uno dumtaxat 32.1
Tyriote retento, iam non flens, sed suspirans
"Videsne," inquit, "Tyriote, locum mendacio
non esse? tormenta iam hic erunt, sed ne expec-
taveris per deos, si quid tibi tui regis reveren- 5
tiae est: num, quod et scire expeto et quaerere
pudet, ausus est et dominus et iuvenis?"
Ille 33.1
quaestioni corpus offerre, deos testes invocare,
caste sancteque habitam esse reginam.
Tan- 34.1
dem ut fides facta est vera esse, quae adfirmaret
spado, capite velato diu flevit manantibusque
adhuc lacrimis, veste ab ore reiecta, ad caelum
manus tendens "Di patrii," inquit "primum 5
mihi stabilite regnum; deinde, si de me iam
transactum est, precor, ne quis potius Asiae rex
sit quam iste tam iustus hostis, tam misericors
victor."