Interim Alexander, ut et demonstra- 4.15.1.1
tum a transfuga insidiarum locum circumiret
et Dareo, qui cornu tuebatur, occurreret, agmen
obliquum incedere iubet.
Dareus quoque eodem 2.1
suum obvertit Besso admonito, ut Massagetas
equites in laevum Alexandri cornu <a> latere inve-
hi iuberet.
Ipse ante se falcatos currus habebat, 3.1
quos signo dato universos in hostem effudit.
Ruebant laxatis habenis aurigae, quo plures
nondum satis proviso impetu obtererent.
Alios 4.1
ergo hastae multum ultra temonem eminentes,
alios ab utroque latere demissae falces lacera-
vere. Nec sensim Macedones cedebant, sed effu-
sa fuga turbaverant ordines. 5
Mazaeus quoque 5.1
perculsis metum incussit mille equitibus ad diri-
pienda hostis impedimenta circumvehi iussis,
ratus captivos quoque, qui simul adservaban-
tur, rupturos vincula, cum suos adpropinquan- 5
tes vidissent.
Non fefellerat Parmenionem, qui 6.1
in laevo erat: propere igitur Polydamanta mit-
tit <ad regem>, qui et periculum ostenderet et,
quid fieri iuberet, consuleret.
Ille audito Poly- 7.1
damante "Abi, nuntia" inquit "Parmenioni,
si acie vicerimus, non nostra solum nos recupe-
raturos, sed etiam, quae hostium sunt, occupa-
turos. 5
Proinde non est, quod virium quicquam 8.1
subducat ex acie, sed, ut me, ut Philippo patre
dignum est, contempto sarcinarum damno for-
titer dimicet."
Interim barbari impedimenta 9.1
turbaverant, caesisque plerisque custodum cap-
tivi vinculis ruptis quicquid obvium erat, quo
armari possent, arripiunt et adgregati suorum
equitibus Macedonas ancipiti circumventos 5
malo invadunt.
Laeti, qui circa Sisigambim 10.1
erant, vicisse Dareum, ingenti caede prostratos
hostis, ad ultimum etiam impedimentis exutos
esse nuntiant: quippe eandem fortunam ubique
esse credebant et victores Persas ad praedam 5
discurrisse.
Sisigambis hortantibus captivis, ut 11.1
animum a maerore adlevaret, in eodem, quo
antea fuit, perseveravit. Non vox ulla excidit
ei, non oris color vultusve mutatus est: sedit
immobilis—credo, praecoqui gaudio verita in- 5
ritare fortunam—adeo ut, quid mallet, intuen-
tibus eam fuerit incertum.
Inter haec Meni- 12.1
das, praefectus equitum Alexandri, cum paucis
turmis opem impedimentis laturus advenerat
—[et] incertum, suone consilio an regis impe-
rio—sed non sustinuit Cadusiorum Scytharum- 5
que impetum: quippe vix temptato certamine
refugit ad regem, amissorum impedimentorum
testis magis quam vindex.
Iam consilium 13.1
Alexandri dolor vicerat, et, ne cura recuperandi
sua militem a proelio averteret, non immerito
verebatur. Itaque Areten, ducem hastatorum
—sarisophoros vocabant—adversus Scythas 5
mittit.
Inter haec currus, qui circa signa prima 14.1
turbaverant aciem, in phalangem invecti erant:
Macedones confirmatis animis in medium ag-
men accipiunt.
Vallo similis acies erat: iun- 15.1
xerant hastas et ab utroque latere temere incur-
rentium ilia suffodiebant. Circumire deinde [et]
currus et propugnatores praecipitare coeperunt.
Ingens ruina equorum aurigarumque aciem 16.1
compleverat: hi territos regere non poterant,
qui crebra iactatione cervicum non iugum modo
excusserant, sed etiam currus everterant, vul-
nerati interfectos trahebant, nec consistere ter- 5
riti nec progredi debiles poterant.
Paucae ta- 17.1
men evasere quadrigae in ultimam aciem iis,
quibus inciderunt, miserabili morte consumptis:
quippe amputata virorum membra humi iace-
bant, et, quia calidis adhuc vulneribus aberat 5
dolor, trunci quoque et debiles quidam arma
non omittebant, donec multo sanguine effuso
exanimati procumberent.
Interim Aretes Scy- 18.1
tharum, qui impedimenta diripiebant, duce oc-
ciso gravius territis instabat. Supervenere dein-
de a Dareo Bactriani pugnaeque vertere for-
tunam. Multi ergo Macedonum primo impetu 5
obtriti sunt, plures ad Alexandrum refugerunt.
Tum Persae clamore sublato, qualem victores 19.1
solent edere, ferociter in hostem, quasi ubique
profligatum, incurrerunt. Alexander territos
castigare, adhortari, proelium, quod iam elan-
guerat, solus accendere, confirmatisque tandem 5
animis ire in hostem iubet.
Rarior acies erat 20.1
in dextro cornu Persarum: namque inde Bac-
triani discesserant ad opprimenda impedimen-
ta. Itaque Alexander laxatos ordines invadit et
multa caede hostium invehitur. 5
At qui in laevo 21.1
cornu erant Persae, spe posse eum includi, ag-
men suum a tergo dimicantis opponunt; ingens-
que periculum in medio haerens adisset, ni equi-
tes Agriani calcaribus subditis circumfusos regi 5
barbaros adorti essent aversosque caedendo in
se obverti coegissent.
  Turbata erat utraque acies. Alexander et
a fronte et a tergo hostem habebat.
Qui 22.1
averso ei instabant, [et] ab Agrianis equi-
tibus premebantur; Bactriani impedimentis
hostium direptis reversi ordines suos recu-
perara non poterant; plura simul abrupta 5
a ceteris agmina, ubicumque alium alii fors mis-
cuerat, dimicabant.
Duo reges iunctis prope 23.1
agminibus proelium accenderant. Plures Per-
sae cadebant, par ferme utrimque numerus vul-
nerabatur. Curru Dareus, Alexander equo ve-
hebatur. 5
Utrumque delecti tuebantur sui im- 24.1
memores: quippe amisso rege nec volebant salvi
esse nec poterant. Ante oculos sui quisque regis
mortem occumbere ducebat egregium.
Maxi- 25.1
mum tamen periculum adibant, quos maxime
tuebantur: quippe sibi quisque caesi regis expe-
tebat decus.
Ceterum, sive ludibrium oculo- 26.1
rum sive vera species fuit, qui circa Alexan-
drum erant vidisse se crediderunt paulum
super caput regis placide volantem aquilam,
non sono armorum, non gemitu morientium 5
territam, diuque circa equum Alexandri pen-
denti magis quam volanti similis apparuit.
Certe vates Aristander alba veste indutus et 27.1
dextra praeferens lauream militibus in pugnam
intentis avem monstrabat, haud dubium victo-
riae auspicium.
Ingens ergo alacritas et fidu- 28.1
cia paulo ante territos accendit ad pugnam,
utique postquam auriga Darei, qui ante ipsum
sedens equos regebat, hasta transfixus est. Nec
aut Persae aut Macedones dubitavere, quin ipse 5
rex esset occisus.
Ergo lugubri ululatu et in- 29.1
condito clamore gemituque totam fere aciem
adhuc aequo Marte pugnantium turbavere cog-
nati Darei et armigeri. Laevumque cornu in
fugam effusum destituerat currum, quem a dex- 5
tra parte stipati in medium agmen receperunt.
Dicitur acinace stricto Dareus dubitasse, an 30.1
fugae dedecus honesta morte vitaret. Sed emi-
nens curru nondum omnem suorum aciem proe-
lio excedentem destituere erubescebat,
dum- 31.1
que inter spem et desperationem haesitat, sensim
Persae cedebant et laxaverant ordines. Alexan-
der mutato equo—quippe plures fatigaverat—
resistentium adversa ora fodiebat, fugientium 5
terga.
Iamque non pugna, sed caedes erat, 32.1
cum Dareus quoque currum suum in fugam ver-
tit. Haerebat in tergis fugientium victor, sed
prospectum oculorum nubes pulveris, quae ad
caelum efferebatur, abstulerat; ergo haud secus 5
quam in tenebris errabant ad sonum notae vo-
cis aut signum subinde coeuntes.
Exaudiebant 33.1
tamen strepitus habenarum, quibus equi currum
vehentes identidem verberabantur: haec sola
fugientis vestigia excepta sunt.