Igitur Bactrianorum regione Artabazo 7.5.1.1
tradita sarcinas et impedimenta ibi cum praesi-
dio relinquit, ipse cum expedito agmine loca
deserta Sogdianorum intrat nocturno itinere
exercitum ducens. 5
Aquarum, ut ante dictum 2.1
est, penuria prius desperatione quam desiderio
bibendi sitim accendit. Per CCCC stadia ne mo-
dicus quidem humor existit.
Harenas vapor 3.1
aestivi solis accendit; quae ubi flagrare coepe-
runt, haud secus quam continenti incendio cunc-
ta torrentur.
Caligo deinde immodico terrae 4.1
fervore excitata lucem tegit, camporumque non
alia quam vasti et profundi aequoris species
est.
Nocturnum iter tolerabile videbatur, quia 5.1
rore et matutino frigore corpora levabantur.
Ceterum cum ipsa luce aestus oritur, omnem-
que naturalem absorbet humorem siccitas; ora
visceraque penitus uruntur. 5
Itaque primum 6.1
animi, deinde corpora deficere coeperunt. Pige-
bat et consistere et progredi.
Pauci a peritis re- 7.1
gionis admoniti praepararant aquam; haec pau-
lisper repressit sitim, deinde crescente aestu rur-
sus desiderium humoris accensum est. Ergo quic-
quid vini oleique erat [hominibus] ingerebatur, 5
tantaque dulcedo bibendi fuit, ut in posterum
sitis non timeretur.
Graves deinde avide hausto 8.1
humore non sustinere arma, non ingredi pote-
rant, et feliciores videbantur, quos aqua defe-
cerat, cum ipsi sine modo infusam vomitu coge-
rentur egerere. 5
Anxium regem tantis malis cir- 9.1
cumfusi amici ut meminisset orabant animi sui
magnitudinem unicum remedium deficientis
exercitus esse,
cum ex iis, qui praecesserant ad 10.1
capiendum locum castris, duo occurrunt utribus
aquam gestantes, ut filiis suis, quos in eodem
agmine esse et aegre pati sitim non ignorabant,
succurrerent. 5
Qui cum in regem incidissent, 11.1
alter ex his utre resoluto vas, quod simul fere-
bat, implet porrigens regi. Ille accipit; percon-
tatus, quibus aquam portarent, filiis ferre cog-
noscit. 5
Tunc poculo pleno, sicut oblatum est, 12.1
reddito "Nec solus" inquit "bibere sustineo
nec tam exiguum dividere omnibus possum. Vos
currite et liberis vestris, quod propter illos attu-
listis, date." 5
  Tandem ad flumen Oxum ipse pervenit pri- 13.1
ma fere vespera, sed exercitus magna pars non
potuerat consequi. In edito monte ignes iubet
fieri, ut ii, qui aegre sequebantur, haud procul
castris ipsos abesse cognoscerent; 5
eos autem, 14.1
qui primi agminis erant, mature cibo ac potione
firmatos implere alios utres, alios vasa, quibus-
cumque aqua portari posset, iussit ac suis opem
ferre. 5
Sed qui intemperantius hauserant, in- 15.1
tercluso spiritu extincti sunt, multoque maior
horum numerus fuit, quam ullo amiserat proe-
lio.
At ille thoracem adhuc indutus nec aut 16.1
cibo refectus aut potu, qua veniebat exercitus,
constitit nec ante ad curandum corpus recessit,
quam praeterierant, qui agmen <claudebant>, to-
tamque eam noctem cum magno animi motu 5
perpetuis vigiliis egit.
Nec postero die laetior 17.1
erat, quia nec navigia habebat nec pons erigi
poterat, circum amnem nudo <solo> et materia
maxime sterili. Consilium igitur, quod unum
necessitas subiecerat, init: utres quam plurimos 5
stramentis refertos dividit.
His incubantes 18.1
transnavere amnem, quique primi transierant,
in statione erant, dum traicerent ceteri. Hoc
modo sexto demum die in ulteriore ripa totum
exercitum exposuit. 5
  Iamque ad persequendum Bessum statuerat 19.1
progredi, cum ea, quae in Sogdianis erant, cog-
noscit. Spitamenes erat inter omnes amicos
praecipuo honore cultus a Besso, sed nullis meri-
tis perfidia mitigari potest; 5
quae tamen iam 20.1
minus in eo invisa esse poterat, quia nihil ulli
nefastum in Bessum, interfectorem regis sui,
videbatur. Titulus facinori speciosus praefere-
batur, vindicta Darei; sed fortunam, non scelus 5
oderat Bessi.
Namque ut Alexandrum flumen 21.1
Oxum superasse cognovit, Dataphernem et Ca-
tanen, quibus a Besso maxima fides habebatur,
in societatem cogitatae rei adsciscit. Illi promp-
tius adnuunt quam rogabantur, adsumptisque 5
VIII fortissimis iuvenibus talem dolum inten-
dunt.
Spitamenes pergit ad Bessum et remotis 22.1
arbitris comperisse ait se insidiari ei Datapher-
nen et Catanen, ut vivum Alexandro traderent,
agitantes; a semet occupatos esse, vinctos teneri.
Bessus tanto merito, ut credebat, obligatus 23.1
partim gratias agit, partim avidus explendi
supplicii adduci eos iubet.
Illi manibus sua 24.1
sponte religatis a participibus consilii traheban-
tur. Quos Bessus truci vultu intuens consurgit
manibus non temperaturus. Atque illi simula-
tione omissa circumsistunt eum et frustra re- 5
pugnantem vinciunt derepto ex capite regni in-
signi lacerataque veste, quam e spoliis occisi
regis induerat.
Ille deos sui sceleris ultores 25.1
adesse confessus adiecit non Dareo iniquos fuis-
se, quem sic ulciscerentur, sed Alexandro pro-
pitios esse, cuius victoriam semper etiam hostes
adiuvissent. 5
Multitudo an vindicatura Bes- 26.1
sum fuerit, incertum est, nisi illi, qui vinxerant,
iussu Alexandri fecisse ipsos ementiti dubios
adhuc animi terruissent. In equum impositum
Alexandro tradituri ducunt. 5
  Inter haec rex, quibus matura erat missio, 27.1
electis nongentis fere bina talenta equiti dedit,
pediti terna denarium milia, monitosque, ut
liberos generarent, remisit domum. Ceteris gra-
tiae actae, quod ad reliqua belli navaturos 5
operam pollicebantur.
[Tum Bessus perduci- 28.1
tur.]
  Perventum erat ad parvulum oppidum.
Branchidae eius incolae erant. Mileto quondam
iussu Xerxis, cum e Graecia rediret, transierant 5
et in ea sede constiterant, quia templum, quod
Didymeon appellatur, in gratiam Xerxis vio-
laverant.
Mores patrii nondum exoleverant; 29.1
sed iam bilingues erant, paulatim a domestico
externo sermone degeneres. Magno igitur gau-
dio regem excipiunt urbem seque dedentes. Ille
Milesios, qui apud ipsum militarent, convocari 5
iubet.
Vetus odium Milesii gerebant in Bran- 30.1
chidarum gentem. Proditis ergo, sive iniuriae
sive originis meminisse mallent, liberum de
Branchidis permittit arbitrium.
Variantibus 31.1
deinde sententiis se ipsum consideraturum, quid
optimum factu esset, ostendit. Postero die oc-
currentibus Branchidis secum procedere iubet,
cumque ad urbem ventum esset, ipse cum expe- 5
dita manu portam intrat,
phalanx moenia 32.1
oppidi circumire iussa et dato signo diripere
urbem, proditorum receptaculum, ipsosque ad
unum caedere.
Illi inermes passim trucidan- 33.1
tur, nec aut commercio linguae aut supplicum
velamentis precibusque inhiberi crudelitas pot-
est. Tandem, ut deicerent fundamenta muro-
rum, ab imo moliuntur, ne quod urbis vesti- 5
gium extaret.
Nemora quoque <et> lucos sacros 34.1
non caedunt modo, sed etiam extirpant, ut vasta
solitudo et sterilis humus excisis etiam radicibus
linqueretur.
Quae si in ipsos proditionis auc- 35.1
tores excogitata essent, iusta ultio esse, non cru-
delitas videretur; nunc culpam maiorum pos-
teri luere, qui ne viderant quidem Miletum, ideo
et Xerxi non potuerant prodere. 5
  Inde processit ad Tanain amnem. Quo per 36.1
ductus est Bessus non vinctus modo sed etiam
omni velamento corporis spoliatus. Spitamenes
eum tenebat collo inserta catena, tam barbaris
quam Macedonibus gratum spectaculum. 5
Tum 37.1
Spitamenes "Et te" inquit "et Dareum, reges
meos, ultus interfectorem domini sui adduxi eo
modo captum, cuius ipse fecit exemplum. Ape-
riat ad hoc spectaculum oculos Dareus! Existat 5
ab inferis, qui illo supplicio indignus fuit et hoc
solacio dignus est!"
Alexander multum 38.1
conlaudato Spitamene conversus ad Bessum
"Cuius" inquit "ferae rabies occupavit ani-
mum tuum, cum regem de te optime meritum
prius vincire, deinde occidere sustinuisti? Sed 5
huius parricidii mercedem falso regis nomine
persolvisti tibi."
Ille facinus purgare non 39.1
ausus regis titulum se usurpare dixit, ut gentem
suam tradere ipsi posset; qui si cessasset, alium
fuisse regnum occupaturum.
Et Alexander 40.1
Oxathren, fratrem Darei, quem inter corporis
custodes habebat, propius iussit accedere tra-
dique Bessum ei, ut cruci adfixum mutilatis
auribus naribusque sagittis configerent barbari 5
adservarentque corpus, ut ne aves quidem con-
tingerent.
Oxathres cetera sibi curae fore pol- 41.1
licetur, aves non ab alio quam a Catane posse
prohiberi adicit eximiam eius artem cupiens os-
tendere; namque adeo certo ictu destinata ferie-
bat, ut aves quoque exciperet. 5
Nunc forsitan 42.1
sagittarum tam celebri usu minus admirabilis
videri ars haec possit, tum ingens visentibus
miraculum magnoque honori Catani fuit.
Do- 43.1
na deinde omnibus, qui Bessum adduxerant,
data sunt. Ceterum supplicium eius distulit, ut
eo loco, in quo Dareum ipse occiderat, neca-
retur. 5