III
|
|
'Sic raro scribis, ut toto non quater anno
|
2.3.1
|
membranam poscas, scriptorum quaeque retexens,
|
|
iratus tibi, quod vini somnique benignus
|
|
nil dignum sermone canas. quid fiet? at ipsis
|
|
Saturnalibus huc fugisti sobrius. ergo
|
5
|
dic aliquid dignum promissis. incipe. nil est.
|
|
culpantur frustra calami inmeritusque laborat
|
|
iratis natus paries dis atque poetis.
|
|
atqui voltus erat multa et praeclara minantis,
|
|
si vacuum tepido cepisset villula tecto.
|
10
|
quorsum pertinuit stipare Platona Menandro?
|
|
Eupolin, Archilochum, comites educere tantos?
|
|
invidiam placare paras virtute relicta?
|
|
contemnere miser. vitanda est inproba Siren
|
|
desidia, aut quidquid vita meliore parasti
|
15
|
ponendum aequo animo.' 'di te, Damasippe, deaeque
|
|
verum ob consilium donent tonsore. sed unde
|
|
tam bene me nosti?' 'postquam omnis res mea Ianum
|
|
ad medium fracta est, aliena negotia curo
|
|
excussus propriis. olim nam quaerere amabam,
|
20
|
quo vafer ille pedes lavisset Sisyphus aere,
|
|
quid scalptum infabre, quid fusum durius esset.
|
|
callidus huic signo ponebam milia centum;
|
|
hortos egregiasque domos mercarier unus
|
|
cum lucro noram; unde frequentia Mercuriale
|
25
|
inposuere mihi cognomen compita.' 'novi
|
|
et miror morbi purgatum te illius. atqui
|
|
emovit veterem mire novus, ut solet, in cor
|
|
traiecto lateris miseri capitisve dolore,
|
|
ut lethargicus hic cum fit pugil et medicum urget.
|
30
|
dum nequid simile huic, esto ut libet.' 'o bone, ne te
|
|
frustrere: insanis et tu stultique prope omnes,
|
|
siquid Stertinius veri crepat, unde ego mira
|
|
descripsi docilis praecepta haec, tempore quo me
|
|
solatus iussit sapientem pascere barbam
|
35
|
atque a Fabricio non tristem ponte reverti.
|
|
nam male re gesta cum vellem mittere operto
|
|
me capite in flumen, dexter stetit et "cave faxis
|
|
te quicquam indignum. pudor" inquit "te malus angit,
|
|
insanos qui inter vereare insanus haberi.
|
40
|
primum nam inquiram, quid sit furere: hoc si erit in te
|
|
solo, nil verbi, pereas quin fortiter, addam.
|
|
quem mala stultitia et quemcumque inscitia veri
|
|
caecum agit, insanum Chrysippi porticus et grex
|
|
autumat. haec populos, haec magnos formula reges,
|
45
|
excepto sapiente, tenet. nunc accipe, quare
|
|
desipiant omnes aeque ac tu, qui tibi nomen
|
|
insano posuere. velut silvis, ubi passim
|
|
palantis error certo de tramite pellit,
|
|
ille sinistrorsum, hic dextrorsum abit, unus utrique
|
50
|
error, sed variis inludit partibus: hoc te
|
|
crede modo insanum, nihilo ut sapientior ille
|
|
qui te deridet caudam trahat. est genus unum
|
|
stultitiae nihilum metuenda timentis, ut ignis,
|
|
ut rupes fluviosque in campo obstare queratur;
|
55
|
alterum et huic varum et nihilo sapientius ignis
|
|
per medios fluviosque ruentis: clamet amica
|
|
mater, honesta soror cum cognatis, pater, uxor:
|
|
'hic fossa est ingens, hic rupes maxima: serva!'
|
|
non magis audierit, quam Fufius ebrius olim,
|
60
|
cum Ilionam edormit, Catienis mille ducentis
|
|
'mater, te appello' clamantibus. huic ego volgus
|
|
errori similem cunctum insanire docebo.
|
|
insanit veteres statuas Damasippus emendo:
|
|
integer est mentis Damasippi creditor? esto.
|
65
|
'accipe quod numquam reddas mihi' si tibi dicam:
|
|
tune insanus eris, si acceperis, an magis excors
|
|
reiecta praeda, quam praesens Mercurius fert?
|
|
scribe decem a Nerio: non est satis; adde Cicutae
|
|
nodosi tabulas, centum, mille adde catenas:
|
70
|
effugiet tamen haec sceleratus vincula Proteus.
|
|
cum rapies in ius malis ridentem alienis,
|
|
fiet aper, modo avis, modo saxum et, cum volet, arbor
|
|
si male rem gerere insani est, contra bene sani:
|
|
putidius multo cerebrum est, mihi crede, Perelli
|
75
|
dictantis, quod tu numquam rescribere possis.
|
|
audire atque togam iubeo conponere, quisquis
|
|
ambitione mala aut argenti pallet amore,
|
|
quisquis luxuria tristive superstitione
|
|
aut alio mentis morbo calet: huc propius me,
|
80
|
dum doceo insanire omnis vos, ordine adite.
|
|
danda est ellebori multo pars maxima avaris:
|
|
nescio an Anticyram ratio illis destinet omnem.
|
|
heredes Staberi summam incidere sepulcro,
|
|
ni sic fecissent, gladiatorum dare centum
|
85
|
damnati populo paria atque epulum arbitrio Arri,
|
|
frumenti quantum metit Africa. 'sive ego prave
|
|
seu recte hoc volui, ne sis patruus mihi': credo,
|
|
hoc Staberi prudentem animum vidisse. quid ergo
|
|
sensit, cum summam patrimoni insculpere saxo
|
90
|
heredes voluit? quoad vixit, credidit ingens
|
|
pauperiem vitium et cavit nihil acrius, ut, si
|
|
forte minus locuples uno quadrante perisset,
|
|
ipse videretur sibi nequior. 'omnis enim res,
|
|
virtus, fama, decus, divina humanaque pulchris
|
95
|
divitiis parent; quas qui construxerit, ille
|
|
clarus erit, fortis, iustus.' 'sapiensne?' 'etiam, et rex
|
|
et quidquid volet.' hoc veluti virtute paratum
|
|
speravit magnae laudi fore. quid simile isti
|
|
Graecus Aristippus? qui servos proicere aurum
|
100
|
in media iussit Libya, quia tardius irent
|
|
propter onus segnes. uter est insanior horum?
|
|
nil agit exemplum, litem quod lite resolvit.
|
|
siquis emat citharas, emptas conportet in unum,
|
|
nec studio citharae nec Musae deditus ulli,
|
105
|
si scalpra et formas non sutor, nautica vela
|
|
aversus mercaturis: delirus et amens
|
|
undique dicatur merito. qui discrepat istis,
|
|
qui nummos aurumque recondit, nescius uti
|
|
conpositis metuensque velut contingere sacrum?
|
110
|
siquis ad ingentem frumenti semper acervum
|
|
porrectus vigilet cum longo fuste neque illinc
|
|
audeat esuriens dominus contingere granum
|
|
ac potius foliis parcus vescatur amaris;
|
|
si positis intus Chii veterisque Falerni
|
115
|
mille cadis—nihil est: tercentum milibus, acre
|
|
potet acetum; age si et stramentis incubet unde-
|
|
octoginta annos natus, cui stragula vestis,
|
|
blattarum ac tinearum epulae, putrescat in arca:
|
|
nimirum insanus paucis videatur, eo quod
|
120
|
maxima pars hominum morbo iactatur eodem.
|
|
filius aut etiam haec libertus ut ebibat heres,
|
|
dis inimice senex custodis? ne tibi desit?
|
|
quantulum enim summae curtabit quisque dierum,
|
|
unguere si caules oleo meliore caputque
|
125
|
coeperis inpexa foedum porrigine? quare,
|
|
si quidvis satis est, peiuras, surripis, aufers
|
|
undique? tun sanus? populum si caedere saxis
|
|
incipias servosve tuos, quos aere pararis,
|
|
insanum te omnes pueri clamentque puellae;
|
130
|
cum laqueo uxorem interimis matremque veneno,
|
|
incolumi capite es? quid enim? neque tu hoc facis Argis
|
|
nec ferro ut demens genetricem occidis Orestes.
|
|
an tu reris eum occisa insanisse parente
|
|
ac non ante malis dementem actum Furiis quam
|
135
|
in matris iugulo ferrum tepefecit acutum?
|
|
quin, ex quo est habitus male tutae mentis Orestes,
|
|
nil sane fecit quod tu reprehendere possis:
|
|
non Pyladen ferro violare aususve sororem
|
|
Electran, tantum maledicit utrique vocando
|
140
|
hanc Furiam, hunc aliud, iussit quod splendida bilis.
|
|
pauper Opimius argenti positi intus et auri,
|
|
qui Veientanum festis potare diebus
|
|
Campana solitus trulla vappamque profestis,
|
|
quondam lethargo grandi est oppressus, ut heres
|
145
|
iam circum loculos et clavis laetus ovansque
|
|
curreret. hunc medicus multum celer atque fidelis
|
|
excitat hoc pacto: mensam poni iubet atque
|
|
effundi saccos nummorum, accedere pluris
|
|
ad numerandum: hominem sic erigit; addit et illud:
|
150
|
'ni tua custodis, avidus iam haec auferet heres.'
|
|
'men vivo?' 'ut vivas igitur, vigila. hoc age.' 'quid vis?'
|
|
'deficient inopem venae te, ni cibus atque
|
|
ingens accedit stomacho fultura ruenti.
|
|
tu cessas? agedum sume hoc tisanarium oryzae.'
|
155
|
'quanti emptae?' 'parvo.' 'quanti ergo?' 'octussibus.' 'eheu,
|
|
quid refert, morbo an furtis pereamque rapinis?'
|
|
quisnam igitur sanus? qui non stultus. quid avarus?
|
|
stultus et insanus. quid, siquis non sit avarus,
|
|
continuo sanus? minime. cur, Stoice? dicam.
|
160
|
'non est cardiacus' Craterum dixisse putato
|
|
'hic aeger'. recte est igitur surgetque? negabit.
|
|
[quod latus aut renes morbo temptentur acuto]
|
|
non est periurus neque sordidus: inmolet aequis
|
|
hic porcum Laribus; verum ambitiosus et audax:
|
165
|
naviget Anticyram. quid enim differt, barathrone
|
|
dones quidquid habes an numquam utare paratis?
|
|
Servius Oppidius Canusi duo praedia, dives
|
|
antiquo censu, gnatis divisse duobus
|
|
fertur et hoc moriens pueris dixisse vocatis
|
170
|
ad lectum: 'postquam te talos, Aule, nucesque
|
|
ferre sinu laxo, donare et ludere vidi,
|
|
te, Tiberi, numerare, cavis abscondere tristem,
|
|
extimui, ne vos ageret vesania discors,
|
|
tu Nomentanum, tu ne sequerere Cicutam.
|
175
|
quare per divos oratus uterque Penatis
|
|
tu cave ne minuas, tu ne maius facias id
|
|
quod satis esse putat pater et natura coercet.
|
|
praeterea ne vos titillet gloria, iure
|
|
iurando obstringam ambo: uter aedilis fueritve
|
180
|
vestrum praetor, is intestabilis et sacer esto.'
|
|
in cicere atque faba bona tu perdasque lupinis,
|
|
latus ut in circo spatiere et aeneus ut stes,
|
|
nudus agris, nudus nummis, insane, paternis;
|
|
scilicet ut plausus quos fert Agrippa feras tu,
|
185
|
astuta ingenuum volpes imitata leonem?
|
|
nequis humasse velit Aiacem, Atrida, vetas cur?
|
|
'rex sum—' nil ultra quaero plebeius. '—et aequam
|
|
rem imperito, ac sicui videor non iustus, inulto
|
|
dicere quod sentit permitto.' maxime regum,
|
190
|
di tibi dent capta classem redducere Troia.
|
|
ergo consulere et mox respondere licebit?
|
|
'consule.' cur Aiax, heros ab Achille secundus,
|
|
putescit, totiens servatis clarus Achivis,
|
|
gaudeat ut populus Priami Priamusque inhumato,
|
195
|
per quem tot iuvenes patrio caruere sepulcro?
|
|
'mille ovium insanus morti dedit, inclitum Ulixen
|
|
et Menelaum una mecum se occidere clamans.'
|
|
tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam
|
|
ante aras spargisque mola caput, inprobe, salsa,
|
200
|
rectum animi servas? 'quorsum?' insanus quid enim Aiax
|
|
fecit? cum stravit ferro pecus, abstinuit vim
|
|
uxore et gnato; mala multa precatus Atridis
|
|
non ille aut Teucrum aut ipsum violavit Ulixen.
|
|
'verum ego, ut haerentis adverso litore navis
|
205
|
eriperem, prudens placavi sanguine divos.'
|
|
nempe tuo, furiose? 'meo, sed non furiosus.'
|
|
qui species alias veris scelerisque tumultu
|
|
permixtas capiet, commotus habebitur atque
|
|
stultitiane erret nihilum distabit an ira.
|
210
|
Aiax inmeritos cum occidit desipit agnos:
|
|
cum prudens scelus ob titulos admittis inanis,
|
|
stas animo et purum est vitio tibi cum tumidum est cor?
|
|
siquis lectica nitidam gestare amet agnam,
|
|
huic vestem ut gnatae, paret ancillas, paret aurum,
|
215
|
Rufam aut Pusillam appellet fortique marito
|
|
destinet uxorem: interdicto huic omne adimat ius
|
|
praetor et ad sanos abeat tutela propinquos.
|
|
quid, siquis gnatam pro muta devovet agna,
|
|
integer est animi? ne dixeris. ergo ubi prava
|
220
|
stultitia, hic summa est insania; qui sceleratus,
|
|
et furiosus erit; quem cepit vitrea fama,
|
|
hunc circumtonuit gaudens Bellona cruentis.
|
|
nunc age luxuriam et Nomentanum arripe mecum.
|
|
vincet enim stultos ratio insanire nepotes.
|
225
|
hic simul accepit patrimoni mille talenta,
|
|
edicit, piscator uti, pomarius, auceps,
|
|
unguentarius ac Tusci turba inpia vici,
|
|
cum scurris fartor, cum Velabro omne macellum
|
|
mane domum veniant. quid tum? venere frequentes,
|
230
|
verba facit leno: 'quidquid mihi, quidquid et horum
|
|
cuique domi est, id crede tuum et vel nunc pete vel cras.'
|
|
accipe quid contra haec iuvenis responderit aequus.
|
|
'in nive Lucana dormis ocreatus, ut aprum
|
|
cenem ego; tu piscis hiberno ex aequore verris.
|
235
|
segnis ego, indignus qui tantum possideam; aufer,
|
|
sume tibi deciens; tibi tantundem; tibi triplex,
|
|
unde uxor media currit de nocte vocata.'
|
|
filius Aesopi detractam ex aure Metellae,
|
|
scilicet ut deciens solidum absorberet, aceto
|
240
|
diluit insignem bacam: qui sanior ac si
|
|
illud idem in rapidum flumen iaceretve cloacam?
|
|
Quinti progenies Arri, par nobile fratrum
|
|
nequitia et nugis pravorum et amore gemellum
|
|
luscinias soliti inpenso prandere coemptas,
|
245
|
quorsum abeant? sani ut creta, an carbone notati?
|
|
aedificare casas, plostello adiungere muris,
|
|
ludere par inpar, equitare in harundine longa
|
|
siquem delectet barbatum, amentia verset.
|
|
si puerilius his ratio esse evincet amare
|
250
|
nec quicquam differre, utrumne in pulvere, trimus
|
|
quale prius, ludas opus, an meretricis amore
|
|
sollicitus plores: quaero, faciasne quod olim
|
|
mutatus Polemon? ponas insignia morbi,
|
|
fasciolas, cubital, focalia, potus ut ille
|
255
|
dicitur ex collo furtim carpsisse coronas,
|
|
postquam est inpransi correptus voce magistri?
|
|
porrigis irato puero cum poma, recusat;
|
|
'sume, catelle': negat; si non des, optet. amator
|
|
exclusus qui distat, agit ubi secum, eat an non,
|
260
|
quo rediturus erat non arcessitus, et haeret
|
|
invisis foribus? 'nec nunc, cum me vocet ultro,
|
|
accedam? an potius mediter finire dolores?
|
|
exclusit; revocat: redeam? non, si obsecret.' ecce
|
|
servos, non paulo sapientior 'o ere, quae res
|
265
|
nec modum habet neque consilium, ratione modoque
|
|
tractari non volt. in amore haec sunt mala, bellum,
|
|
pax rursum: haec siquis tempestatis prope ritu
|
|
mobilia et caeca fluitantia sorte laboret
|
|
reddere certa sibi, nihilo plus explicet ac si
|
270
|
insanire paret certa ratione modoque.'
|
|
quid? cum Picenis excerpens semina pomis
|
|
gaudes, si cameram percusti forte, penes te es?
|
|
quid? cum balba feris annoso verba palato,
|
|
aedificante casas qui sanior? adde cruorem
|
275
|
stultitiae atque ignem gladio scrutare. modo, inquam.
|
|
Hellade percussa Marius cum praecipitat se,
|
|
cerritus fuit? an commotae crimine mentis
|
|
absolves hominem et sceleris damnabis eundem
|
|
ex more inponens cognata vocabula rebus?
|
280
|
libertinus erat, qui circum compita siccus
|
|
lautis mane senex manibus currebat et 'unum',
|
|
—'quid tam magnum?' addens—, 'unum me surpite morti!
|
|
dis etenim facile est' orabat, sanus utrisque
|
|
auribus atque oculis; mentem, nisi litigiosus,
|
285
|
exciperet dominus, cum venderet. hoc quoque volgus
|
|
Chrysippus ponit fecunda in gente Meneni.
|
|
'Iuppiter, ingentis qui das adimisque dolores,'
|
|
mater ait pueri mensis iam quinque cubantis,
|
|
'frigida si puerum quartana reliquerit, illo
|
290
|
mane die, quo tu indicis ieiunia, nudus
|
|
in Tiberi stabit.' casus medicusve levarit
|
|
aegrum ex praecipiti: mater delira necabit
|
|
in gelida fixum ripa febrimque reducet,
|
|
quone malo mentem concussa? timore deorum."
|
295
|
haec mihi Stertinius, sapientum octavos, amico
|
|
arma dedit, posthac ne conpellarer inultus.
|
|
dixerit insanum qui me, totidem audiet atque
|
|
respicere ignoto discet pendentia tergo.'
|
|
'Stoice, post damnum sic vendas omnia pluris,
|
300
|
qua me stultitia, quoniam non est genus unum,
|
|
insanire putas? ego nam videor mihi sanus.'
|
|
'quid, caput abscissum manibus cum portat Agaue
|
|
gnati infelicis, sibi tunc furiosa videtur?'
|
|
'stultum me fateor—liceat concedere veris—
|
305
|
atque etiam insanum; tantum hoc edissere, quo me
|
|
aegrotare putes animi vitio.' 'accipe: primum
|
|
aedificas, hoc est longos imitaris, ab imo
|
|
ad summum totus moduli bipedalis, et idem
|
|
corpore maiorem rides Turbonis in armis
|
310
|
spiritum et incessum: qui ridiculus minus illo?
|
|
an, quodcumque facit Maecenas, te quoque verum est,
|
|
tanto dissimilem et tanto certare minorem?
|
|
absentis ranae pullis vituli pede pressis
|
|
unus ubi effugit, matri denarrat, ut ingens
|
315
|
belua cognatos eliserit: illa rogare,
|
|
quantane? num tantum, sufflans se, magna fuisset?
|
|
'maior dimidio.' 'num tanto?' cum magis atque
|
|
se magis inflaret, 'non, si te ruperis,' inquit,
|
|
'par eris.' haec a te non multum abludit imago.
|
320
|
adde poemata nunc, hoc est, oleum adde camino,
|
|
quae siquis sanus fecit, sanus facis et tu.
|
|
non dico horrendam rabiem—' 'iam desine.' '—cultum
|
|
maiorem censu—' 'teneas, Damasippe, tuis te.'
|
|
'—mille puellarum, puerorum mille furores—'
|
325
|
'o maior tandem parcas, insane, minori.'
|
|