consules quoque Romani nihil praeterea aliud quam suas 2.45.1.1
uires, sua arma horrebant; memoria pessimi proximo bello
exempli terrebat ne rem committerent eo ubi duae simul
acies timendae essent. itaque castris se tenebant, tam 2.1
ancipiti periculo auersi: diem tempusque forsitan ipsum
leniturum iras sanitatemque animis allaturum. Ueiens 3.1
hostis Etruscique eo magis praepropere agere; lacessere
ad pugnam primo obequitando castris prouocandoque, pos-
tremo ut nihil mouebant, qua consules ipsos, qua exerci-
tum increpando: simulationem intestinae discordiae reme- 4.1
dium timoris inuentum, et consules magis non confidere
quam non credere suis militibus; nouum seditionis genus,
silentium otiumque inter armatos. ad haec in nouitatem
generis originisque qua falsa, qua uera iacere. haec cum 5.1
sub ipso uallo portisque streperent, haud aegre consules
pati; at imperitae multitudini nunc indignatio, nunc pudor
pectora uersare et ab intestinis auertere malis; nolle inultos
hostes, nolle successum non patribus, non consulibus; ex- 5
terna et domestica odia certare in animis. tandem supe- 6.1
rant externa; adeo superbe insolenterque hostis eludebat.
frequentes in praetorium conueniunt; poscunt pugnam,
postulant ut signum detur. consules uelut deliberabundi 7.1
capita conferunt, diu conloquuntur. pugnare cupiebant, sed
retro reuocanda et abdenda cupiditas erat, ut aduersando
remorandoque incitato semel militi adderent impetum. red- 8.1
ditur responsum immaturam rem agi; nondum tempus pug-
nae esse; castris se tenerent. edicunt inde ut abstineant
pugna; si quis iniussu pugnauerit, ut in hostem animad-
uersuros. ita dimissis, quo minus consules uelle credunt, 9.1
crescit ardor pugnandi. accendunt insuper hostes ferocius
multo, ut statuisse non pugnare consules cognitum est:
quippe impune se insultaturos; non credi militi arma; rem 10.1
ad ultimum seditionis erupturam, finemque uenisse Romano
imperio. his freti occursant portis, ingerunt probra; aegre
abstinent quin castra oppugnent. enimuero non ultra con- 11.1
tumeliam pati Romanus posse; totis castris undique ad
consules curritur; non iam sensim, ut ante, per centurio-
num principes postulant, sed passim omnes clamoribus
agunt. matura res erat; tergiuersantur tamen. Fabius 12.1
deinde ad crescentem tumultum iam metu seditionis col-
lega concedente, cum silentium classico fecisset: 'ego istos,
Cn. Manli, posse uincere scio: uelle ne scirem, ipsi fecerunt.
itaque certum est non dare signum nisi uictores se redituros 13.1
ex hac pugna iurant. consulem Romanum miles semel in
acie fefellit: deos nunquam fallet.' centurio erat M. Flauo-
leius, inter primores pugnae flagitator. 'uictor' inquit, 14.1
'M. Fabi, reuertar ex acie'; si fallat, Iouem patrem Gradi-
uumque Martem aliosque iratos inuocat deos. idem dein-
ceps omnis exercitus in se quisque iurat. iuratis datur
signum; arma capiunt; eunt in pugnam irarum speique 5
pleni. nunc iubent Etruscos probra iacere, nunc armati 15.1
sibi quisque lingua promptum hostem offerri. omnium 16.1
illo die, qua plebis, qua patrum, eximia uirtus fuit; Fabium
nomen [Fabia gens] maxime enituit; multis ciuilibus certa-
minibus infensos plebis animos illa pugna sibi reconciliare
statuunt. 5