tum Albanus exercitus, spectator certaminis, deductus in 1.28.1.1
campos. Mettius Tullo deuictos hostes gratulatur; contra
Tullus Mettium benigne adloquitur. quod bene uertat,
castra Albanos Romanis castris iungere iubet; sacrificium
lustrale in diem posterum parat. ubi inluxit, paratis omni- 2.1
bus ut adsolet, uocari ad contionem utrumque exercitum
iubet. praecones ab extremo orsi primos exciuere Albanos.
hi nouitate etiam rei moti ut regem Romanum contionantem
audirent proximi constitere. ex composito armata circum- 3.1
datur Romana legio; centurionibus datum negotium erat ut
sine mora imperia exsequerentur. tum ita Tullus infit: 4.1
'Romani, si unquam ante alias ullo in bello fuit quod
primum dis immortalibus gratias ageretis, deinde uestrae
ipsorum uirtuti, hesternum id proelium fuit. dimicatum est
enim non magis cum hostibus quam, quae dimicatio maior 5
atque periculosior est, cum proditione ac perfidia sociorum.
nam ne uos falsa opinio teneat, iniussu meo Albani subiere 5.1
ad montes, nec imperium illud meum sed consilium et
imperii simulatio fuit, ut nec uobis, ignorantibus deseri uos,
auerteretur a certamine animus, et hostibus, circumueniri
se ab tergo ratis, terror ac fuga iniceretur. nec ea culpa 6.1
quam arguo omnium Albanorum est: ducem secuti sunt, ut
et uos, si quo ego inde agmen declinare uoluissem, fecissetis.
Mettius ille est ductor itineris huius, Mettius idem huius
machinator belli, Mettius foederis Romani Albanique ruptor. 5
audeat deinde talia alius, nisi in hunc insigne iam documen-
tum mortalibus dedero.' centuriones armati Mettium cir- 7.1
cumsistunt; rex cetera ut orsus erat peragit: 'quod bonum
faustum felixque sit populo Romano ac mihi uobisque,
Albani, populum omnem Albanum Romam traducere in
animo est, ciuitatem dare plebi, primores in patres legere, 5
unam urbem, unam rem publicam facere; ut ex uno quondam
in duos populos diuisa Albana res est, sic nunc in unum
redeat.' ad haec Albana pubes, inermis ab armatis saepta, 8.1
in uariis uoluntatibus communi tamen metu cogente, silen-
tium tenet. tum Tullus 'Metti Fufeti' inquit, 'si ipse 9.1
discere posses fidem ac foedera seruare, uiuo tibi ea disci-
plina a me adhibita esset; nunc quoniam tuum insanabile
ingenium est, at tu tuo supplicio doce humanum genus ea
sancta credere quae a te uiolata sunt. ut igitur paulo ante 5
animum inter Fidenatem Romanamque rem ancipitem ges-
sisti, ita iam corpus passim distrahendum dabis.' exinde 10.1
duabus admotis quadrigis, in currus earum distentum inligat
Mettium; deinde in diuersum iter equi concitati, lacerum in
utroque curru corpus, qua inhaeserant uinculis membra,
portantes. auertere omnes ab tanta foeditate spectaculi 11.1
oculos. primum ultimumque illud supplicium apud Ro-
manos exempli parum memoris legum humanarum fuit: in
aliis gloriari licet nulli gentium mitiores placuisse poenas.