sequitur hunc annum nobilis clade Romana Caudina pax 9.1.1.1
T. Ueturio Caluino Sp. Postumio consulibus. Samnites eo 2.1
anno imperatorem C. Pontium Herenni filium habuerunt,
patre longe prudentissimo natum, primum ipsum bellatorem
ducemque. is, ubi legati qui ad dedendas res missi erant 3.1
pace infecta redierunt, 'ne nihil actum' inquit 'hac legatione
censeatis, expiatum est quidquid ex foedere rupto irarum in
nos caelestium fuit. satis scio, quibuscumque dis cordi fuit 4.1
subigi nos ad necessitatem dedendi res quae ab nobis ex
foedere repetitae fuerant, iis non fuisse cordi tam superbe ab
Romanis foederis expiationem spretam. quid enim ultra 5.1
fieri ad placandos deos mitigandosque homines potuit quam
quod nos fecimus? res hostium in praeda captas, quae
belli iure nostrae uidebantur, remisimus; auctores belli, 6.1
quia uiuos non potuimus, perfunctos iam fato dedidimus;
bona eorum, ne quid ex contagione noxae remaneret penes
nos, Romam portauimus. quid ultra tibi, Romane, quid 7.1
foederi, quid dis arbitris foederis debeo? quem tibi tuarum
irarum, quem meorum suppliciorum iudicem feram? nemi-
nem, neque populum neque priuatum, fugio. quod si nihil 8.1
cum potentiore iuris humani relinquitur inopi, at ego ad
deos uindices intolerandae superbiae confugiam et precabor,
ut iras suas uertant in eos quibus non suae redditae res, non 9.1
alienae accumulatae satis sint; quorum saeuitiam non mors
noxiorum, non deditio exanimatorum corporum, non bona
sequentia domini deditionem exsatient, [placari nequeant]
nisi hauriendum sanguinem laniandaque uiscera nostra 5
praebuerimus. iustum est bellum, Samnites, quibus neces- 10.1
sarium, et pia arma, quibus nulla nisi in armis relinquitur
spes. proinde, cum rerum humanarum maximum momentum 11.1
sit quam propitiis rem, quam aduersis agant dis, pro certo
habete priora bella aduersus deos magis quam homines
gessisse, hoc quod instat ducibus ipsis dis gesturos.'