proelium commissum atrox, ceterum longe disparibus ani- 10.41.1.1
mis. Romanos ira, spes, ardor certaminis auidos hostium san-
guinis in proelium rapit; Samnitium magnam partem neces-
sitas ac religio inuitos magis resistere quam inferre pugnam
cogit; nec sustinuissent primum clamorem atque impetum 2.1
Romanorum, per aliquot iam annos uinci adsueti, ni potentior
alius metus insidens pectoribus a fuga retineret. quippe in 3.1
oculis erat omnis ille occulti paratus sacri et armati sacer-
dotes et promiscua hominum pecudumque strages et
respersae fando nefandoque sanguine arae et dira exsecra-
tio ac furiale carmen, detestandae familiae stirpique com- 5
positum; iis uinculis fugae obstricti stabant ciuem magis
quam hostem timentes. instare Romanus a cornu utroque, 4.1
a media acie et caedere deorum hominumque attonitos
metu; repugnatur segniter, ut ab iis quos timor moraretur
a fuga.
iam prope ad signa caedes peruenerat, cum ex transuerso 5.1
puluis uelut ingentis agminis incessu motus apparuit; Sp.
Nautius—Octauium Maecium quidam eum tradunt—dux
alaribus cohortibus erat; puluerem maiorem quam pro 6.1
numero excitabant; insidentes mulis calones frondosos
ramos per terram trahebant. arma signaque per turbidam
lucem in primo apparebant; post altior densiorque puluis
equitum speciem cogentium agmen dabat fefellitque non 5
Samnites modo sed etiam Romanos; et consul adfirmauit 7.1
errorem clamitans inter prima signa ita ut uox etiam ad
hostes accideret, captum Cominium, uictorem collegam
adesse; adniterentur uincere priusquam gloria alterius exer-
citus foret. haec insidens equo; inde tribunis centurio- 8.1
nibusque imperat ut uiam equitibus patefaciant; ipse
Trebonio Caedicioque praedixerat, ubi se cuspidem erectam
quatientem uidissent, quanta maxima ui possent concitarent
equites in hostem. ad nutum omnia, ut ex ante praeparato, 9.1
fiunt; panduntur inter ordines uiae; prouolat eques atque
infestis cuspidibus in medium agmen hostium ruit perrum-
pitque ordines quacumque impetum dedit. instant Uolum-
nius et Scipio et perculsos sternunt. 5
tum, iam deorum hominumque uicta ui, funduntur lin- 10.1
teatae cohortes; pariter iurati iniuratique fugiunt nec quem-
quam praeter hostes metuunt. peditum agmen quod super- 11.1
fuit pugnae in castra aut Aquiloniam compulsum est;
nobilitas equitesque Bouianum perfugerunt. equites eques
sequitur, peditem pedes; diuersa cornua dextrum ad castra
Samnitium, laeuum ad urbem tendit. prior aliquanto Uo- 12.1
lumnius castra cepit; ad urbem Scipioni maiore resistitur
ui, non quia plus animi uictis est sed melius muri quam
uallum armatos arcent; inde lapidibus propulsant hostem.
Scipio, nisi in primo pauore priusquam colligerentur animi 13.1
transacta res esset, lentiorem fore munitae urbis oppugna-
tionem ratus, interrogat milites satin aequo animo pateren-
tur ab altero cornu castra capta esse, se uictores pelli a portis
urbis. reclamantibus uniuersis primus ipse scuto super caput 14.1
elato pergit ad portam; secuti alii testudine facta in urbem
perrumpunt deturbatisque Samnitibus quae circa portam
erant muri occupauere; penetrare in interiora urbis, quia
pauci admodum erant, non audent. 5