LIBER SEXTVS
|
|
Postquam castra duces pugnae iam mente propinquis
|
6.1
|
inposuere iugis admotaque comminus arma
|
|
parque suum uidere dei, capere omnia Caesar
|
|
moenia Graiorum spernit Martemque secundum
|
|
iam nisi de genero fatis debere recusat.
|
5
|
funestam mundo uotis petit omnibus horam
|
|
in casum quae cuncta ferat; placet alea fati
|
|
alterutrum mersura caput. ter collibus omnis
|
|
explicuit turmas et signa minantia pugnam
|
|
testatus numquam Latiae se desse ruinae.
|
10
|
ut uidet ad nullos exciri posse tumultus
|
|
in pugnam generum sed clauso fidere uallo,
|
|
signa mouet tectusque uia dumosa per arua
|
|
Dyrrachii praeceps rapiendas tendit ad arcis.
|
|
hoc iter aequoreo praecepit limite Magnus,
|
15
|
quemque uocat collem Taulantius incola Petram
|
|
insedit castris Ephyraeaque moenia seruat
|
|
defendens tutam uel solis turribus urbem.
|
|
non opus hanc ueterum nec moles structa tuetur
|
|
humanusque labor facilis, licet ardua tollat,
|
20
|
cedere uel bellis uel cuncta mouentibus annis,
|
|
sed munimen habet nullo quassabile ferro
|
|
naturam sedemque loci; nam clausa profundo
|
|
undique praecipiti scopulisque uomentibus aequor
|
|
exiguo debet, quod non est insula, colli.
|
25
|
terribiles ratibus sustentant moenia cautes,
|
|
Ioniumque furens, rapido cum tollitur Austro,
|
|
templa domosque quatit, spumatque in culmina pontus.
|
|
hic auidam belli rapuit spes inproba mentem
|
|
Caesaris, ut uastis diffusum collibus hostem
|
30
|
cingeret ignarum ducto procul aggere ualli.
|
|
metatur terras oculis, nec caespite tantum
|
|
contentus fragili subitos attollere muros
|
|
ingentis cautes auolsaque saxa metallis
|
|
Graiorumque domos direptaque moenia transfert.
|
35
|
extruitur quod non aries inpellere saeuus,
|
|
quod non ulla queat uiolenti machina belli.
|
|
franguntur montes, planumque per ardua Caesar
|
|
ducit opus; pandit fossas turritaque summis
|
|
disponit castella iugis magnoque recessu
|
40
|
amplexus fines saltus nemorosaque tesqua
|
|
et siluas uastaque feras indagine claudit.
|
|
non desunt campi, non desunt pabula Magno,
|
|
castraque Caesareo circumdatus aggere mutat:
|
|
flumina tot cursus illic exorta fatigant,
|
45
|
illic mersa suos; operumque ut summa reuisat
|
|
defessus Caesar mediis intermanet agris.
|
|
nunc uetus Iliacos attollat fabula muros
|
|
ascribatque deis; fragili circumdata testa
|
|
moenia mirentur refugi Babylonia Parthi.
|
50
|
en, quantum Tigris, quantum celer ambit Orontes,
|
|
Assyriis quantum populis telluris Eoae
|
|
sufficit in regnum, subitum bellique tumultu
|
|
raptum clausit opus. tanti periere labores.
|
|
tot potuere manus aut iungere Seston Abydo
|
55
|
ingestoque solo Phrixeum elidere pontum,
|
|
aut Pelopis latis Ephyren abrumpere regnis
|
|
et ratibus longae flexus donare Maleae,
|
|
aut aliquem mundi, quamuis natura negasset,
|
|
in melius mutare locum. coit area belli:
|
60
|
hic alitur sanguis terras fluxurus in omnis,
|
|
hic et Thessalicae clades Libycaeque tenentur;
|
|
aestuat angusta rabies ciuilis harena.
|
|
prima quidem surgens operum structura fefellit
|
|
Pompeium, ueluti mediae qui tutus in aruis
|
65
|
Sicaniae rabidum nescit latrare Pelorum,
|
|
aut, uaga cum Tethys Rutupinaque litora feruent,
|
|
unda Caledonios fallit turbata Britannos.
|
|
ut primum uasto saeptas uidet aggere terras,
|
|
ipse quoque a tuta deducens agmina Petra
|
70
|
diuersis spargit tumulis, ut Caesaris arma
|
|
laxet et effuso claudentem milite tendat;
|
|
ac tantum saepti uallo sibi uindicat agri,
|
|
parua Mycenaeae quantum sacrata Dianae
|
|
distat ab excelsa nemoralis Aricia Roma,
|
75
|
quoque modo terrae praelapsus moenia Thybris
|
|
in mare descendit, si nusquam torqueat amnem.
|
|
classica nulla sonant iniussaque tela uagantur
|
|
et fit saepe nefas iaculum temptante lacerto.
|
|
maior cura duces miscendis abstrahit armis:
|
80
|
Pompeium exhaustae praebenda ad gramina terrae,
|
|
quae currens obtriuit eques gradibusque citatis
|
|
ungula frondentem discussit cornea campum.
|
|
belliger attonsis sonipes defessus in aruis,
|
|
aduectos cum plena ferant praesepia culmos,
|
85
|
ore nouas poscens moribundus labitur herbas
|
|
et tremulo medios abrumpit poplite gyros.
|
|
corpora dum soluit tabes et digerit artus,
|
|
traxit iners caelum fluuidae contagia pestis
|
|
obscuram in nubem. tali spiramine Nesis
|
90
|
emittit Stygium nebulosis aera saxis
|
|
antraque letiferi rabiem Typhonis anhelant.
|
|
inde labant populi, caeloque paratior unda
|
|
omne pati uirus durauit uiscera caeno.
|
|
iam riget arta cutis distentaque lumina rumpit,
|
95
|
igneaque in uoltus et sacro feruida morbo
|
|
pestis abit, fessumque caput se ferre recusat.
|
|
iam magis atque magis praeceps agit omnia fatum,
|
|
nec medii dirimunt morbi uitamque necemque,
|
|
sed languor cum morte uenit; turbaque cadentum
|
100
|
aucta lues, dum mixta iacent incondita uiuis
|
|
corpora; nam miseros ultra tentoria ciues
|
|
spargere funus erat. tamen hos minuere labores
|
|
a tergo pelagus pulsusque Aquilonibus aer
|
|
litoraque et plenae peregrina messe carinae.
|
105
|
at liber terrae spatiosis collibus hostis
|
|
aere non pigro nec inertibus angitur undis,
|
|
sed patitur saeuam, ueluti circumdatus arta
|
|
opsidione, famem. nondum turgentibus altam
|
|
in segetem culmis cernit miserabile uolgus
|
110
|
in pecudum cecidisse cibos et carpere dumos
|
|
et foliis spoliare nemus letumque minantis
|
|
uellere ab ignotis dubias radicibus herbas.
|
|
quae mollire queunt flamma, quae frangere morsu,
|
|
quaeque per abrasas utero demittere fauces,
|
115
|
plurimaque humanis ante hoc incognita mensis
|
|
diripiens miles saturum tamen obsidet hostem.
|
|
ut primum libuit ruptis euadere claustris
|
|
Pompeio cunctasque sibi permittere terras,
|
|
non obscura petit latebrosae tempora noctis,
|
120
|
et raptum furto soceri cessantibus armis
|
|
dedignatur iter: latis exire ruinis
|
|
quaerit, et inpulso turres confringere uallo,
|
|
perque omnis gladios et qua uia caede paranda est.
|
|
opportuna tamen ualli pars uisa propinqui,
|
125
|
qua Minici castella uacant, et confraga densis
|
|
arboribus dumeta tegunt. hic puluere nullo
|
|
proditus agmen agit subitusque in moenia uenit.
|
|
tot simul e campis Latiae fulsere uolucres,
|
|
tot cecinere tubae. nequid uictoria ferro
|
130
|
deberet, pauor attonitos confecerat hostes.
|
|
quod solum ualuit uirtus, iacuere perempti
|
|
debuerant quo stare loco. qui uolnera ferrent
|
|
iam derant, et nimbus agens tot tela peribat.
|
|
tum piceos uoluunt inmissae lampades ignes,
|
135
|
tum quassae nutant turres lapsumque minantur,
|
|
roboris inpacti crebros gemit agger ad ictus.
|
|
iam Pompeianae celsi super ardua ualli
|
|
exierant aquilae, iam mundi iura patebant:
|
|
quem non mille simul turmis nec Caesare toto
|
140
|
auferret Fortuna locum uictoribus unus
|
|
eripuit uetuitque capi, seque arma tenente
|
|
ac nondum strato Magnum uicisse negauit.
|
|
Scaeua uiro nomen: castrorum in plebe merebat
|
|
ante feras Rhodani gentes; ibi sanguine multo
|
145
|
promotus Latiam longo gerit ordine uitem,
|
|
pronus ad omne nefas et qui nesciret in armis
|
|
quam magnum uirtus crimen ciuilibus esset.
|
|
hic ubi quaerentis socios iam Marte relicto
|
|
tuta fugae cernit, 'quo uos pauor' inquit 'adegit
|
150
|
inpius et cunctis ignotus Caesaris armis?
|
|
terga datis morti? cumulo uos desse uirorum
|
153
|
non pudet et bustis interque cadauera quaeri?
|
|
non ira saltem, iuuenes, pietate remota
|
155
|
stabitis? e cunctis, per quos erumperet hostis,
|
|
nos sumus electi. non paruo sanguine Magni
|
|
iste dies ierit. peterem felicior umbras
|
|
Caesaris in uoltu: testem hunc fortuna negauit:
|
|
Pompeio laudante cadam. confringite tela
|
160
|
pectoris inpulsu iugulisque retundite ferrum.
|
|
iam longinqua petit puluis sonitusque ruinae,
|
|
securasque fragor concussit Caesaris aures.
|
|
uincimus, o socii: ueniet qui uindicet arces
|
|
dum morimur.' mouit tantum uox illa furorem,
|
165
|
quantum non primo succendunt classica cantu,
|
|
mirantesque uirum atque auidi spectare secuntur
|
|
scituri iuuenes, numero deprensa locoque
|
|
an plus quam mortem uirtus daret. ille ruenti
|
|
aggere consistit, primumque cadauera plenis
|
170
|
turribus euoluit subeuntisque obruit hostis
|
|
corporibus, totaeque uiro dant tela ruinae,
|
|
roboraque et moles hosti seque ipse minatur.
|
|
nunc sude nunc duro contraria pectora conto
|
|
detrudit muris, et ualli summa tenentis
|
175
|
amputat ense manus; caput obterit ossaque saxo
|
|
ac male defensum fragili conpage cerebrum
|
|
dissipat; alterius flamma crinesque genasque
|
|
succendit, strident oculis ardentibus ignes.
|
|
ut primum cumulo crescente cadauera murum
|
180
|
admouere solo, non segnior extulit illum
|
|
saltus et in medias iecit super arma cateruas,
|
|
quam per summa rapit celerem uenabula pardum.
|
|
tunc densos inter cuneos conpressus et omni
|
|
uallatus bello uincit, quem respicit, hostem.
|
185
|
iamque hebes et crasso non asper sanguine mucro
|
|
[percussum Scaeuae frangit, non uolnerat, hostem;]
|
|
perdidit ensis opus, frangit sine uolnere membra.
|
|
illum tota premit moles, illum omnia tela,
|
|
nulla fuit non certa manus, non lancea felix;
|
190
|
parque nouum Fortuna uidet concurrere, bellum
|
|
atque uirum. fortis crebris sonat ictibus umbo,
|
|
et galeae fragmenta cauae conpressa perurunt
|
|
tempora, nec quicquam nudis uitalibus obstat
|
|
iam praeter stantis in summis ossibus hastas.
|
195
|
quid nunc, uaesani, iaculis leuibusue sagittis
|
|
perditis haesuros numquam uitalibus ictus?
|
|
hunc aut tortilibus uibrata falarica neruis
|
|
obruat aut uasti muralia pondera saxi,
|
|
hunc aries ferro ballistaque limine portae
|
200
|
promoueat. stat non fragilis pro Caesare murus
|
|
Pompeiumque tenet. iam pectora non tegit armis,
|
|
ac ueritus credi clipeo laeuaque uacasse
|
|
aut culpa uixisse sua tot uolnera belli
|
|
solus obit densamque ferens in pectore siluam
|
205
|
iam gradibus fessis, in quem cadat, eligit hostem.
|
|
[par pelagi monstris Libycae sic belua terrae]
|
|
sic Libycus densis elephans oppressus ab armis
|
|
omne repercussum squalenti missile tergo
|
|
frangit et haerentis mota cute discutit hastas:
|
210
|
uiscera tuta latent penitus, citraque cruorem
|
|
confixae stant tela ferae: tot facta sagittis,
|
|
tot iaculis unam non explent uolnera mortem.
|
|
Dictaea procul, ecce, manu Gortynis harundo
|
|
tenditur in Scaeuam, quae uoto certior omni
|
215
|
in caput atque oculi laeuom descendit in orbem.
|
|
ille moras ferri neruorum et uincula rumpit
|
|
adfixam uellens oculo pendente sagittam
|
|
intrepidus, telumque suo cum lumine calcat.
|
|
Pannonis haud aliter post ictum saeuior ursa,
|
220
|
cum iaculum parua Libys ammentauit habena,
|
|
se rotat in uolnus telumque irata receptum
|
|
inpetit et secum fugientem circumit hastam.
|
|
perdiderat uoltum rabies, stetit imbre cruento
|
|
informis facies. laetus fragor aethera pulsat
|
225
|
uictorum: maiora uiris e sanguine paruo
|
|
gaudia non faceret conspectum in Caesare uolnus.
|
|
ille tegens alta suppressum mente furorem,
|
|
mitis et a uoltu penitus uirtute remota,
|
|
'parcite', ait 'ciues; procul hinc auertite ferrum.
|
230
|
conlatura meae nil sunt iam uolnera morti:
|
|
non eget ingestis sed uolsis pectore telis.
|
|
tollite et in Magni uiuentem ponite castris.
|
|
hoc uestro praestate duci: sit Scaeua relicti
|
|
Caesaris exemplum potius quam mortis honestae.'
|
235
|
credidit infelix simulatis uocibus Aulus
|
|
nec uidit recto gladium mucrone tenentem,
|
|
membraque captiui pariter laturus et arma
|
|
fulmineum mediis excepit faucibus ensem.
|
|
incaluit uirtus, atque una caede refectus
|
240
|
'soluat' ait 'poenas, Scaeuam quicumque subactum
|
|
sperauit. pacem gladio si quaerit ab isto
|
|
Magnus, adorato summittat Caesare signa.
|
|
an similem uestri segnemque ad fata putatis?
|
|
Pompei uobis minor est causaeque senatus
|
245
|
quam mihi mortis amor.' simul haec effatur, et altus
|
|
Caesareas puluis testatur adesse cohortes.
|
|
dedecus hic belli Magno crimenque remisit,
|
|
ne solum totae fugerent, te Scaeua, cateruae.
|
|
subducto qui Marte ruis; nam sanguine fuso
|
250
|
uires pugna dabat. labentem turba suorum
|
|
excipit atque umeris defectum inponere gaudet;
|
|
ac uelut inclusum perfosso in pectore numen
|
|
et uiuam magnae speciem Virtutis adorant;
|
|
telaque confixis certant euellere membris,
|
255
|
exornantque deos ac nudum pectore Martem
|
|
armis, Scaeua, tuis: felix hoc nomine famae,
|
|
si tibi durus Hiber aut si tibi terga dedisset
|
|
Cantaber exiguis aut longis Teutonus armis.
|
|
non tu bellorum spoliis ornare Tonantis
|
260
|
templa potes, non tu laetis ululare triumphis.
|
|
infelix, quanta dominum uirtute parasti!
|
|
nec magis hac Magnus castrorum parte repulsus
|
|
intra claustra piger dilato Marte quieuit,
|
|
quam mare lassatur, cum se tollentibus Euris
|
265
|
frangentem fluctus scopulum ferit aut latus alti
|
|
montis adest seramque sibi parat unda ruinam.
|
|
hinc uicina petens placido castella profundo
|
|
incursu gemini Martis rapit, armaque late
|
|
spargit et effuso laxat tentoria campo,
|
270
|
mutandaeque iuuat permissa licentia terrae.
|
|
sic pleno Padus ore tumens super aggere tutas
|
|
excurrit ripas et totos concutit agros;
|
|
succubuit siqua tellus cumuloque furentem
|
|
undarum non passa ruit, tum flumine toto
|
275
|
transit et ignotos operit sibi gurgite campos:
|
|
illos terra fugit dominos, his rura colonis
|
|
accedunt donante Pado. uix proelia Caesar
|
|
senserat, elatus specula quae prodidit ignis:
|
|
inuenit inpulsos presso iam puluere muros,
|
280
|
frigidaque, ut ueteris, deprendit signa ruinae.
|
|
accendit pax ipsa loci, mouitque furorem
|
|
Pompeiana quies et uicto Caesare somnus.
|
|
ire uel in clades properat dum gaudia turbet.
|
|
Torquato ruit inde minax, qui Caesaris arma
|
285
|
segnius haud uidit, quam malo nauta tremente
|
|
omnia subducit Circaeae uela procellae;
|
|
agminaque interius muro breuiore recepit,
|
|
densius ut parua disponeret arma corona.
|
|
transierat primi Caesar munimina ualli,
|
290
|
cum super e totis immisit collibus arma
|
|
effuditque acies obsaeptum Magnus in hostem.
|
|
non sic Hennaeis habitans in uallibus horret
|
|
Enceladum spirante Noto, cum tota cauernas
|
|
egerit et torrens in campos defluit Aetna,
|
295
|
Caesaris ut miles glomerato puluere uictus
|
|
ante aciem caeci trepidus sub nube timoris
|
|
hostibus occurrit fugiens inque ipsa pauendo
|
|
fata ruit. totus mitti ciuilibus armis
|
|
usque uel in pacem potuit cruor: ipse furentis
|
300
|
dux tenuit gladios. felix ac libera regum,
|
|
Roma, fores iurisque tui, uicisset in illo
|
|
si tibi Sulla loco. dolet, heu, semperque dolebit
|
|
quod scelerum, Caesar, prodest tibi summa tuorum,
|
|
cum genero pugnasse pio. pro tristia fata!
|
305
|
non Vticae Libye clades, Hispania Mundae
|
|
flesset et infando pollutus sanguine Nilus
|
|
nobilius Phario gestasset rege cadauer,
|
|
nec Iuba Marmaricas nudus pressisset harenas
|
|
Poenorumque umbras placasset sanguine fuso
|
310
|
Scipio, nec sancto caruisset uita Catone.
|
|
ultimus esse dies potuit tibi Roma malorum,
|
|
exire e mediis potuit Pharsalia fatis.
|
|
deserit auerso possessam numine sedem
|
|
Caesar et Emathias lacero petit agmine terras.
|
315
|
arma secuturum soceri, quacumque fugasset,
|
|
temptauere suo comites deuertere Magnum
|
|
hortatu, patrias sedes atque hoste carentem
|
|
Ausoniam peteret. 'numquam me Caesaris' inquit
|
|
'exemplo reddam patriae, numquamque uidebit
|
320
|
me nisi dimisso redeuntem milite Roma.
|
|
Hesperiam potui motu surgente tenere,
|
|
si uellem patriis aciem committere templis
|
|
ac medio pugnare foro. dum bella relegem,
|
|
extremum Scythici transcendam frigoris orbem
|
325
|
ardentisque plagas. uictor tibi, Roma, quietem
|
|
eripiam, qui, ne premerent te proelia, fugi?
|
|
a potius, nequid bello patiaris in isto,
|
|
te Caesar putet esse suam.' sic fatus in ortus
|
|
Phoebeos condixit iter, terraeque secutus
|
330
|
deuia, qua uastos aperit Candauia saltus,
|
|
contigit Emathiam, bello quam fata parabant.
|
|
Thessaliam, qua parte diem brumalibus horis
|
|
attollit Titan, rupes Ossaea coercet;
|
|
cum per summa poli Phoebum trahit altior aestas,
|
335
|
Pelion opponit radiis nascentibus umbras;
|
|
at medios ignes caeli rapidique Leonis
|
|
solstitiale caput nemorosus summouet Othrys.
|
|
excipit aduersos Zephyros et Iapyga Pindus
|
|
et maturato praecidit uespere lucem;
|
340
|
nec metuens imi Borean habitator Olympi
|
|
lucentem totis ignorat noctibus Arcton.
|
|
hos inter montis media qui ualle premuntur,
|
|
perpetuis quondam latuere paludibus agri,
|
|
flumina dum campi retinent nec peruia Tempe
|
345
|
dant aditus pelagi, stagnumque inplentibus unum
|
|
crescere cursus erat. postquam discessit Olympo
|
|
Herculea grauis Ossa manu subitaeque ruinam
|
|
sensit aquae Nereus, melius mansura sub undis
|
|
Emathis aequorei regnum Pharsalos Achillis
|
350
|
eminet et, prima Rhoeteia litora pinu
|
|
quae tetigit, Phylace Pteleosque et Dorion ira
|
|
flebile Pieridum; Trachin pretioque nefandae
|
|
lampados Herculeis fortis Meliboea pharetris
|
|
atque olim Larisa potens; ubi nobile quondam
|
355
|
nunc super Argos arant, ueteres ubi fabula Thebas
|
|
monstrat Echionias, ubi quondam Pentheos exul
|
|
colla caputque ferens supremo tradidit igni
|
|
questa quod hoc solum nato rapuisset Agaue.
|
|
ergo abrupta palus multos discessit in amnes.
|
360
|
purus in occasus, parui sed gurgitis, Aeas
|
|
Ionio fluit inde mari, nec fortior undis
|
|
labitur auectae pater Isidis, et tuus, Oeneu,
|
|
paene gener crassis oblimat Echinadas undis,
|
|
et Meleagream maculatus sanguine Nessi
|
365
|
Euhenos Calydona secat. ferit amne citato
|
|
Maliacas Spercheos aquas, et flumine puro
|
|
inrigat Amphrysos famulantis pascua Phoebi.
|
|
accipit Asopos cursus Phoenixque Melasque
|
374
|
quique nec umentis nebulas nec rore madentem
|
369
|
aera nec tenues uentos suspirat Anauros,
|
370
|
et quisquis pelago per se non cognitus amnis
|
|
Peneo donauit aquas: it gurgite rapto
|
|
Apidanos numquamque celer nisi mixtus Enipeus;
|
|
solus, in alterius nomen cum uenerit undae,
|
375
|
defendit Titaresos aquas lapsusque superne
|
|
gurgite Penei pro siccis utitur aruis.
|
|
hunc fama est Stygiis manare paludibus amnem
|
|
et capitis memorem fluuii contagia uilis
|
|
nolle pati superumque sibi seruare timorem.
|
380
|
ut primum emissis patuerunt amnibus arua,
|
|
pinguis Bebrycio discessit uomere sulcus;
|
|
mox Lelegum dextra pressum descendit aratrum,
|
|
Aeolidae Dolopesque solum fregere coloni
|
|
et Magnetes equis, Minyae gens cognita remis.
|
385
|
illic semiferos Ixionidas Centauros
|
|
feta Pelethroniis nubes effudit in antris:
|
|
aspera te Pholoes frangentem, Monyche, saxa,
|
|
teque sub Oetaeo torquentem uertice uolsas,
|
|
Rhoece ferox, quas uix Boreas inuerteret ornos,
|
390
|
hospes et Alcidae magni Phole, teque, per amnem
|
|
inprobe Lernaeas uector passure sagittas,
|
|
teque, senex Chiron, gelido qui sidere fulgens
|
|
inpetis Haemonio maiorem Scorpion arcu.
|
|
hac tellure feri micuerunt semina Martis.
|
395
|
primus ab aequorea percussis cuspide saxis
|
|
Thessalicus sonipes, bellis feralibus omen,
|
|
exiluit, primus chalybem frenosque momordit
|
|
spumauitque nouis Lapithae domitoris habenis.
|
|
prima fretum scindens Pagasaeo litore pinus
|
400
|
terrenum ignotas hominem proiecit in undas.
|
|
primus Thessalicae rector telluris Ionos
|
|
in formam calidae percussit pondera massae
|
|
fudit et argentum flammis aurumque moneta
|
|
fregit et inmensis coxit fornacibus aera.
|
405
|
illic, quod populos scelerata inpegit in arma,
|
|
diuitias numerare datum est. hinc maxima serpens
|
|
descendit Python Cirrhaeaque fluxit in arua,
|
|
unde et Thessalicae ueniunt ad Pythia laurus.
|
|
inpius hinc prolem superis inmisit Aloeus,
|
410
|
inseruit celsis prope se cum Pelion astris
|
|
sideribusque uias incurrens abstulit Ossa.
|
|
hac ubi damnata fatis tellure locarunt
|
|
castra duces, cunctos belli praesaga futuri
|
|
mens agitat, summique grauem discriminis horam
|
415
|
aduentare palam est, propius iam fata moueri.
|
|
degeneres trepidant animi peioraque uersant;
|
|
ad dubios pauci praesumpto robore casus
|
|
spemque metumque ferunt. turbae sed mixtus inerti
|
|
Sextus erat, Magno proles indigna parente,
|
420
|
cui mox Scyllaeis exul grassatus in undis
|
|
polluit aequoreos Siculus pirata triumphos.
|
|
qui stimulante metu fati praenoscere cursus,
|
|
inpatiensque morae uenturisque omnibus aeger,
|
|
non tripodas Deli, non Pythia consulit antra,
|
425
|
nec quaesisse libet primis quid frugibus altrix
|
|
aere Iouis Dodona sonet, quis noscere fibra
|
|
fata queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli
|
|
seruet et Assyria scrutetur sidera cura,
|
|
aut siquid tacitum sed fas erat. ille supernis
|
430
|
detestanda deis saeuorum arcana magorum
|
|
nouerat et tristis sacris feralibus aras,
|
|
umbrarum Ditisque fidem, miseroque liquebat
|
|
scire parum superos. uanum saeuumque furorem
|
|
adiuuat ipse locus uicinaque moenia castris
|
435
|
Haemonidum, ficti quas nulla licentia monstri
|
|
transierit, quarum quidquid non creditur ars est.
|
|
Thessala quin etiam tellus herbasque nocentes
|
|
rupibus ingenuit sensuraque saxa canentes
|
|
arcanum ferale magos. ibi plurima surgunt
|
440
|
uim factura deis, et terris hospita Colchis
|
|
legit in Haemoniis quas non aduexerat herbas.
|
|
inpia tot populis, tot surdas gentibus aures
|
|
caelicolum dirae conuertunt carmina gentis.
|
|
una per aetherios exit uox illa recessus
|
445
|
uerbaque ad inuitum perfert cogentia numen,
|
|
quod non cura poli caelique uolubilis umquam
|
|
auocat. infandum tetigit cum sidera murmur,
|
|
tum, Babylon Persea licet secretaque Memphis
|
|
omne uetustorum soluat penetrale magorum,
|
450
|
abducet superos alienis Thessalis aris.
|
|
carmine Thessalidum dura in praecordia fluxit
|
|
non fatis adductus amor, flammisque seueri
|
|
inlicitis arsere senes. nec noxia tantum
|
|
pocula proficiunt aut cum turgentia suco
|
455
|
frontis amaturae subducunt pignora fetae:
|
|
mens hausti nulla sanie polluta ueneni
|
|
excantata perit. quos non concordia mixti
|
|
alligat ulla tori blandaeque potentia formae
|
|
traxerunt torti magica uertigine fili.
|
460
|
cessauere uices rerum, dilataque longa
|
|
haesit nocte dies. legi non paruit aether,
|
|
torpuit et praeceps audito carmine mundus,
|
|
axibus et rapidis inpulsos Iuppiter urguens
|
|
miratur non ire polos. nunc omnia conplent
|
465
|
imbribus et calido praeducunt nubila Phoebo,
|
|
et tonat ignaro caelum Ioue: uocibus isdem
|
|
umentis late nebulas nimbosque solutis
|
|
excussere comis. uentis cessantibus aequor
|
|
intumuit, rursus uetitum sentire procellas
|
470
|
conticuit turbante Noto; puppemque ferentes
|
|
in uentum tumuere sinus. de rupe pependit
|
|
abscisa fixus torrens, amnisque cucurrit
|
|
non qua pronus erat. Nilum non extulit aestas,
|
|
Maeander derexit aquas, Rhodanumque morantem
|
475
|
praecipitauit Arar. summisso uertice montes
|
|
explicuere iugum, nubes suspexit Olympus,
|
|
solibus et nullis Scythicae, cum bruma rigeret,
|
|
dimaduere niues. inpulsam sidere Tethyn
|
|
reppulit Haemonium defenso litore carmen.
|
480
|
terra quoque inmoti concussit ponderis axes,
|
|
et medium uergens titubauit nisus in orbem.
|
|
tantae molis onus percussum uoce recessit
|
|
perspectumque dedit circum labentis Olympi.
|
|
omne potens animal leti genitumque nocere
|
485
|
et pauet Haemonias et mortibus instruit artes.
|
|
has auidae tigres et nobilis ira leonum
|
|
ore fouent blando; gelidos his explicat orbes
|
|
inque pruinoso coluber distenditur aruo;
|
|
uiperei coeunt abrupto corpore nodi,
|
490
|
humanoque cadit serpens adflata ueneno.
|
|
quis labor hic superis cantus herbasque sequendi
|
|
spernendique timor? cuius commercia pacti
|
|
obstrictos habuere deos? parere necesse est,
|
|
an iuuat? ignota tantum pietate merentur,
|
495
|
an tacitis ualuere minis? hoc iuris in omnis
|
|
est illis superos, an habent haec carmina certum
|
|
imperiosa deum, qui mundum cogere quidquid
|
|
cogitur ipse potest? illis et sidera primum
|
|
praecipiti deducta polo, Phoebeque serena
|
500
|
non aliter diris uerborum obsessa uenenis
|
|
palluit et nigris terrenisque ignibus arsit,
|
|
quam si fraterna prohiberet imagine tellus
|
|
insereretque suas flammis caelestibus umbras;
|
|
et patitur tantos cantu depressa labores
|
505
|
donec suppositas propior despumet in herbas.
|
|
hos scelerum ritus, haec dirae crimina gentis
|
|
effera damnarat nimiae pietatis Erictho
|
|
inque nouos ritus pollutam duxerat artem.
|
|
illi namque nefas urbis summittere tecto
|
510
|
aut laribus ferale caput, desertaque busta
|
|
incolit et tumulos expulsis obtinet umbris
|
|
grata deis Erebi. coetus audire silentum,
|
|
nosse domos Stygias arcanaque Ditis operti
|
|
non superi, non uita uetat. tenet ora profanae
|
515
|
foeda situ macies, caeloque ignota sereno
|
|
terribilis Stygio facies pallore grauatur
|
|
inpexis onerata comis: si nimbus et atrae
|
|
sidera subducunt nubes, tunc Thessala nudis
|
|
egreditur bustis nocturnaque fulmina captat.
|
520
|
semina fecundae segetis calcata perussit
|
|
et non letiferas spirando perdidit auras.
|
|
nec superos orat nec cantu supplice numen
|
|
auxiliare uocat nec fibras illa litantis
|
|
nouit: funereas aris inponere flammas
|
525
|
gaudet et accenso rapuit quae tura sepulchro.
|
|
omne nefas superi prima iam uoce precantis
|
|
concedunt carmenque timent audire secundum.
|
|
uiuentis animas et adhuc sua membra regentis
|
|
infodit busto, fatis debentibus annos
|
530
|
mors inuita subit; peruersa funera pompa
|
|
rettulit a tumulis, fugere cadauera letum.
|
|
fumantis iuuenum cineres ardentiaque ossa
|
|
e mediis rapit illa rogis ipsamque parentes
|
|
quam tenuere facem, nigroque uolantia fumo
|
535
|
feralis fragmenta tori uestesque fluentis
|
|
colligit in cineres et olentis membra fauillas.
|
|
ast, ubi seruantur saxis, quibus intimus umor
|
|
ducitur, et tracta durescunt tabe medullae
|
|
corpora, tunc omnis auide desaeuit in artus
|
540
|
inmergitque manus oculis gaudetque gelatos
|
|
effodisse orbes et siccae pallida rodit
|
|
excrementa manus. laqueum nodosque nocentis
|
|
ore suo rupit, pendentia corpora carpsit
|
|
abrasitque cruces percussaque uiscera nimbis
|
545
|
uolsit et incoctas admisso sole medullas.
|
|
insertum manibus chalybem nigramque per artus
|
|
stillantis tabi saniem uirusque coactum
|
|
sustulit et neruo morsus retinente pependit.
|
|
et, quodcumque iacet nuda tellure cadauer,
|
550
|
ante feras uolucresque sedet; nec carpere membra
|
|
uolt ferro manibusque suis, morsusque luporum
|
|
expectat siccis raptura e faucibus artus.
|
|
nec cessant a caede manus, si sanguine uiuo
|
|
est opus, erumpat iugulo qui primus aperto,
|
555
|
[nec refugit caedes, uiuum si sacra cruorem]
|
|
extaque funereae poscunt trepidantia mensae.
|
|
uolnere sic uentris, non qua natura uocabat,
|
|
extrahitur partus calidis ponendus in aris;
|
|
et quotiens saeuis opus est ac fortibus umbris
|
560
|
ipsa facit manes. hominum mors omnis in usu est.
|
|
illa genae florem primaeuo corpore uolsit,
|
|
illa comam laeua morienti abscidit ephebo.
|
|
saepe etiam caris cognato in funere dira
|
|
Thessalis incubuit membris atque oscula figens
|
565
|
truncauitque caput conpressaque dentibus ora
|
|
laxauit siccoque haerentem gutture linguam
|
|
praemordens gelidis infudit murmura labris
|
|
arcanumque nefas Stygias mandauit ad umbras.
|
|
hanc ut fama loci Pompeio prodidit, alta
|
570
|
nocte poli, Titan medium quo tempore ducit
|
|
sub nostra tellure diem, deserta per arua
|
|
carpit iter. fidi scelerum suetique ministri
|
|
effractos circum tumulos ac busta uagati
|
|
conspexere procul praerupta in caute sedentem,
|
575
|
qua iuga deuexus Pharsalica porrigit Haemus.
|
|
illa magis magicisque deis incognita uerba
|
|
temptabat carmenque nouos fingebat in usus.
|
|
namque timens, ne Mars alium uagus iret in orbem
|
|
Emathis et tellus tam multa caede careret,
|
580
|
pollutos cantu dirisque uenefica sucis
|
|
conspersos uetuit transmittere bella Philippos,
|
|
tot mortes habitura suas usuraque mundi
|
|
sanguine: caesorum truncare cadauera regum
|
|
sperat et Hesperiae cineres auertere gentis
|
585
|
ossaque nobilium tantosque adquirere manes.
|
|
hic ardor solusque labor, quid corpore Magni
|
|
proiecto rapiat, quos Caesaris inuolet artus.
|
|
quam prior adfatur Pompei ignaua propago.
|
|
'o decus Haemonidum, populis quae pandere fata
|
590
|
quaeque suo uentura potes deuertere cursu,
|
|
te precor ut certum liceat mihi noscere finem
|
|
quem belli fortuna paret. non ultima turbae
|
|
pars ego Romanae, Magni clarissima proles,
|
|
uel dominus rerum uel tanti funeris heres.
|
595
|
mens dubiis perculsa pauet rursusque parata est
|
|
certos ferre metus: hoc casibus eripe iuris,
|
|
ne subiti caecique ruant. uel numina torque
|
|
uel tu parce deis et manibus exprime uerum.
|
|
Elysias resera sedes ipsamque uocatam,
|
600
|
quos petat e nobis, Mortem mihi coge fateri.
|
|
non humilis labor est: dignum, quod quaerere cures
|
|
uel tibi, quo tanti praeponderet alea fati.'
|
|
inpia laetatur uulgato nomine famae
|
|
Thessalis, et contra 'si fata minora moueres,
|
605
|
pronum erat, o iuuenis, quos uelles' inquit 'in actus
|
|
inuitos praebere deos. conceditur arti,
|
|
unam cum radiis presserunt sidera mortem,
|
|
inseruisse moras; et, quamuis fecerit omnis
|
|
stella senem, medios herbis abrumpimus annos.
|
610
|
at, simul a prima descendit origine mundi
|
|
causarum series, atque omnia fata laborant
|
|
si quicquam mutare uelis, unoque sub ictu
|
|
stat genus humanum, tum, Thessala turba fatemur,
|
|
plus Fortuna potest. sed, si praenoscere casus
|
615
|
contentus, facilesque aditus multique patebunt
|
|
ad uerum: tellus nobis aetherque chaosque
|
|
aequoraque et campi Rhodopaeaque saxa loquentur.
|
|
sed pronum, cum tanta nouae sit copia mortis,
|
|
Emathiis unum campis attollere corpus,
|
620
|
ut modo defuncti tepidique cadaueris ora
|
|
plena uoce sonent, nec membris sole perustis
|
|
auribus incertum feralis strideat umbra.'
|
|
dixerat, et noctis geminatis arte tenebris
|
|
maestum tecta caput squalenti nube pererrat
|
625
|
corpora caesorum tumulis proiecta negatis.
|
|
continuo fugere lupi, fugere reuolsis
|
|
unguibus inpastae uolucres, dum Thessala uatem
|
|
eligit et gelidas leto scrutata medullas
|
|
pulmonis rigidi stantis sine uolnere fibras
|
630
|
inuenit et uocem defuncto in corpore quaerit.
|
|
fata peremptorum pendent iam multa uirorum,
|
|
quem superis reuocasse uelit. si tollere totas
|
|
temptasset campis acies et reddere bello,
|
|
cessissent leges Erebi, monstroque potenti
|
635
|
extractus Stygio populus pugnasset Auerno.
|
|
electum tandem traiecto gutture corpus
|
|
ducit, et inserto laqueis feralibus unco
|
|
per scopulos miserum trahitur per saxa cadauer
|
|
uicturum, montisque caui, quem tristis Erictho
|
640
|
damnarat sacris, alta sub rupe locatur.
|
|
haud procul a Ditis caecis depressa cauernis
|
|
in praeceps subsedit humus, quam pallida pronis
|
|
urguet silua comis et nullo uertice caelum
|
|
suspiciens Phoebo non peruia taxus opacat.
|
645
|
marcentes intus tenebrae pallensque sub antris
|
|
longa nocte situs numquam nisi carmine factum
|
|
lumen habet. non Taenariis sic faucibus aer
|
|
sedit iners, maestum mundi confine latentis
|
|
ac nostri, quo non metuant admittere manes
|
650
|
Tartarei reges. nam, quamuis Thessala uates
|
|
uim faciat fatis, dubium est, quod traxerit illuc
|
|
aspiciat Stygias an quod descenderit umbras.
|
|
discolor et uario furialis cultus amictu
|
|
induitur, uoltusque aperitur crine remoto,
|
655
|
et coma uipereis substringitur horrida sertis.
|
|
ut pauidos iuuenis comites ipsumque trementem
|
|
conspicit exanimi defixum lumina uoltu,
|
|
'ponite' ait 'trepida conceptos mente timores:
|
|
iam noua, iam uera reddetur uita figura,
|
660
|
ut quamuis pauidi possint audire loquentem.
|
|
si uero Stygiosque lacus ripamque sonantem
|
|
ignibus ostendam, si me praebente uideri
|
|
Eumenides possint uillosaque colla colubris
|
|
Cerberus excutiens et uincti terga gigantes,
|
665
|
quis timor, ignaui, metuentis cernere manes?'
|
|
pectora tum primum feruenti sanguine supplet
|
|
uolneribus laxata nouis taboque medullas
|
|
abluit et uirus large lunare ministrat.
|
|
huc quidquid fetu genuit natura sinistro
|
670
|
miscetur: non spuma canum quibus unda timori est,
|
|
uiscera non lyncis, non durae nodus hyaenae
|
|
defuit et cerui pastae serpente medullae,
|
|
non puppem retinens Euro tendente rudentis
|
|
in mediis echenais aquis oculique draconum
|
675
|
quaeque sonant feta tepefacta sub alite saxa,
|
|
non Arabum uolucer serpens innataque rubris
|
|
aequoribus custos pretiosae uipera conchae
|
|
aut uiuentis adhuc Libyci membrana cerastae
|
|
aut cinis Eoa positi phoenicis in ara.
|
680
|
quo postquam uiles et habentis nomina pestis
|
|
contulit, infando saturatas carmine frondis
|
|
et, quibus os dirum nascentibus inspuit, herbas
|
|
addidit et quidquid mundo dedit ipsa ueneni.
|
|
tum uox Lethaeos cunctis pollentior herbis
|
685
|
excantare deos confundit murmura primum
|
|
dissona et humanae multum discordia linguae.
|
|
latratus habet illa canum gemitusque luporum,
|
|
quod trepidus bubo, quod strix nocturna queruntur,
|
|
quod strident ululantque ferae, quod sibilat anguis;
|
690
|
exprimit et planctus inlisae cautibus undae
|
|
siluarumque sonum fractaeque tonitrua nubis:
|
|
tot rerum uox una fuit. mox cetera cantu
|
|
explicat Haemonio penetratque in Tartara lingua.
|
|
'Eumenides Stygiumque nefas Poenaeque nocentum
|
695
|
et Chaos innumeros auidum confundere mundos
|
|
et rector terrae, quem longa in saecula torquet
|
|
mors dilata deum; Styx et quos nulla meretur
|
|
Thessalis Elysios; caelum matremque perosa
|
|
Persephone, nostraeque Hecates pars ultima, per quam
|
700
|
manibus et mihi sunt tacitae commercia linguae,
|
|
ianitor et sedis laxae, qui uiscera saeuo
|
|
spargis nostra cani, repetitaque fila sorores
|
|
tracturae, tuque o flagrantis portitor undae,
|
|
iam lassate senex ad me redeuntibus umbris,
|
705
|
exaudite preces. si uos satis ore nefando
|
|
pollutoque uoco, si numquam haec carmina fibris
|
|
humanis ieiuna cano, si pectora plena
|
|
saepe deo laui calido prosecta cerebro,
|
|
si quisquis uestris caput extaque lancibus infans
|
710
|
inposuit uicturus erat, parete precanti.
|
|
non in Tartareo latitantem poscimus antro
|
|
adsuetamque diu tenebris, modo luce fugata
|
|
descendentem animam; primo pallentis hiatu
|
|
haeret adhuc Orci, licet has exaudiat herbas,
|
715
|
ad manes uentura semel. ducis omnia nato
|
|
Pompeiana canat nostri modo militis umbra,
|
|
si bene de uobis ciuilia bella merentur.'
|
|
haec ubi fata caput spumantiaque ora leuauit,
|
|
aspicit astantem proiecti corporis umbram,
|
720
|
exanimis artus inuisaque claustra timentem
|
|
carceris antiqui. pauet ire in pectus apertum
|
|
uisceraque et ruptas letali uolnere fibras.
|
|
a miser, extremum cui mortis munus inique
|
|
eripitur, non posse mori. miratur Erictho
|
725
|
has fatis licuisse moras, irataque morti
|
|
uerberat inmotum uiuo serpente cadauer,
|
|
perque cauas terrae, quas egit carmine, rimas
|
|
manibus inlatrat regnique silentia rumpit.
|
|
'Tisiphone uocisque meae secura Megaera,
|
730
|
non agitis saeuis Erebi per inane flagellis
|
|
infelicem animam? iam uos ego nomine uero
|
|
eliciam Stygiasque canes in luce superna
|
|
destituam; per busta sequar per funera custos,
|
|
expellam tumulis, abigam uos omnibus urnis.
|
735
|
teque deis, ad quos alio procedere uoltu
|
|
ficta soles, Hecate pallenti tabida forma,
|
|
ostendam faciemque Erebi mutare uetabo.
|
|
eloquar inmenso terrae sub pondere quae te
|
|
contineant, Hennaea, dapes, quo foedere maestum
|
740
|
regem noctis ames, quae te contagia passam
|
|
noluerit reuocare Ceres. tibi, pessime mundi
|
|
arbiter, inmittam ruptis Titana cauernis,
|
|
et subito feriere die. paretis, an ille
|
|
conpellandus erit, quo numquam terra uocato
|
745
|
non concussa tremit, qui Gorgona cernit apertam
|
|
uerberibusque suis trepidam castigat Erinyn,
|
|
indespecta tenet uobis qui Tartara, cuius
|
|
uos estis superi, Stygias qui perierat undas?'
|
|
protinus astrictus caluit cruor atraque fouit
|
750
|
uolnera et in uenas extremaque membra cucurrit.
|
|
percussae gelido trepidant sub pectore fibrae,
|
|
et noua desuetis subrepens uita medullis
|
|
miscetur morti. tunc omnis palpitat artus,
|
|
tenduntur nerui; nec se tellure cadauer
|
755
|
paulatim per membra leuat, terraque repulsum est
|
|
erectumque semel. distento lumina rictu
|
|
nudantur. nondum facies uiuentis in illo,
|
|
iam morientis erat: remanet pallorque rigorque,
|
|
et stupet inlatus mundo. set murmure nullo
|
760
|
ora astricta sonant: uox illi linguaque tantum
|
|
responsura datur. 'dic' inquit Thessala 'magna,
|
|
quod iubeo, mercede mihi; nam uera locutum
|
|
inmunem toto mundi praestabimus aeuo
|
|
artibus Haemoniis: tali tua membra sepulchro,
|
765
|
talibus exuram Stygio cum carmine siluis,
|
|
ut nullos cantata magos exaudiat umbra.
|
|
sit tanti uixisse iterum: nec uerba nec herbae
|
|
audebunt longae somnum tibi soluere Lethes
|
|
a me morte data. tripodas uatesque deorum
|
770
|
sors obscura decet: certus discedat, ab umbris
|
|
quisquis uera petit duraeque oracula mortis
|
|
fortis adit. ne parce, precor: da nomina rebus,
|
|
da loca; da uocem qua mecum fata loquantur.'
|
|
addidit et carmen, quo, quidquid consulit, umbram
|
775
|
scire dedit. maestum fletu manante cadauer
|
|
'tristia non equidem Parcarum stamina' dixit
|
|
'aspexi tacitae reuocatus ab aggere ripae;
|
|
quod tamen e cunctis mihi noscere contigit umbris
|
|
effera Romanos agitat discordia manes
|
780
|
inpiaque infernam ruperunt arma quietem;
|
|
Elysias Latii sedes ac Tartara maesta
|
|
diuersi liquere duces. quid fata pararent
|
|
hi fecere palam. tristis felicibus umbris
|
|
uoltus erat: uidi Decios natumque patremque,
|
785
|
lustrales bellis animas, flentemque Camillum
|
|
et Curios, Sullam de te, Fortuna, querentem;
|
|
deplorat Libycis perituram Scipio terris
|
|
infaustam subolem; maior Carthaginis hostis
|
|
non seruituri maeret Cato fata nepotis:
|
790
|
solum te, consul depulsis prime tyrannis
|
|
Brute, pias inter gaudentem uidimus umbras.
|
|
abruptis Catilina minax fractisque catenis
|
|
exultat Mariique truces nudique Cethegi;
|
|
uidi ego laetantis, popularia nomina, Drusos
|
795
|
legibus inmodicos ausosque ingentia Gracchos;
|
|
aeternis chalybis nodis et carcere Ditis
|
|
constrictae plausere manus, camposque piorum
|
|
poscit turba nocens. regni possessor inertis
|
|
pallentis aperit sedes, abruptaque saxa
|
800
|
asperat et durum uinclis adamanta, paratque
|
|
poenam uictori. refer haec solacia tecum,
|
|
o iuuenis, placido manes patremque domumque
|
|
expectare sinu regnique in parte serena
|
|
Pompeis seruare locum. nec gloria paruae
|
805
|
sollicitet uitae: ueniet quae misceat omnis
|
|
hora duces. properate mori, magnoque superbi
|
|
quamuis e paruis animo descendite bustis
|
|
et Romanorum manes calcate deorum.
|
|
quem tumulum Nili, quem Thybridis adluat unda
|
810
|
quaeritur, et ducibus tantum de funere pugna est.
|
|
tu fatum ne quaere tuum: cognoscere Parcae
|
|
me reticente dabunt; tibi certior omnia uates
|
|
ipse canet Siculis genitor Pompeius in aruis,
|
|
ille quoque incertus quo te uocet, unde repellat,
|
815
|
quas iubeat uitare plagas, quae sidera mundi.
|
|
Europam, miseri, Libyamque Asiamque timete:
|
|
distribuit tumulos uestris fortuna triumphis.
|
|
o miseranda domus, toto nil orbe uidebis
|
|
tutius Emathia.' sic postquam fata peregit,
|
820
|
stat uoltu maestus tacito mortemque reposcit.
|
|
carminibus magicis opus est herbisque, cadauer
|
|
ut cadat, et nequeunt animam sibi reddere fata
|
|
consumpto iam iure semel. tunc robore multo
|
|
extruit illa rogum; uenit defunctus ad ignes.
|
825
|
accensa iuuenem positum strue liquit Erictho
|
|
tandem passa mori, Sextoque ad castra parentis
|
|
it comes; et caelo lucis ducente colorem,
|
|
dum ferrent tutos intra tentoria gressus,
|
|
iussa tenere diem densas nox praestitit umbras.
|
830
|