| LIBER SEPTIMVS | |
| Segnior, Oceano quam lex aeterna uocabat, | 7.1 |
| luctificus Titan numquam magis aethera contra | |
| egit equos cursumque polo rapiente retorsit, | |
| defectusque pati uoluit raptaeque labores | |
| lucis, et attraxit nubes, non pabula flammis | 5 |
| sed ne Thessalico purus luceret in orbe. | |
| at nox felicis Magno pars ultima uitae | |
| sollicitos uana decepit imagine somnos. | |
| nam Pompeiani uisus sibi sede theatri | |
| innumeram effigiem Romanae cernere plebis | 10 |
| attollique suum laetis ad sidera nomen | |
| uocibus et plausu cuneos certare sonantes; | |
| qualis erat populi facies clamorque fauentis | |
| olim, cum iuuenis primique aetate triumphi, | |
| post domitas gentes quas torrens ambit Hiberus | 15 |
| et quaecumque fugax Sertorius inpulit arma, | |
| Vespere pacato, pura uenerabilis aeque | |
| quam currus ornante toga, plaudente senatu | |
| sedit adhuc Romanus eques; seu fine bonorum | |
| anxia mens curis ad tempora laeta refugit, | 20 |
| siue per ambages solitas contraria uisis | |
| uaticinata quies magni tulit omina planctus, | |
| seu uetito patrias ultra tibi cernere sedes | |
| sic Romam Fortuna dedit. ne rumpite somnos, | |
| castrorum uigiles, nullas tuba uerberet aures. | 25 |
| crastina dira quies et imagine maesta diurna | |
| undique funestas acies feret, undique bellum. | |
| unde pares somnos populi noctemque beatam? | |
| o felix, si te uel sic tua Roma uideret! | |
| donassent utinam superi patriaeque tibique | 30 |
| unum, Magne, diem, quo fati certus uterque | |
| extremum tanti fructum raperetis amoris. | |
| tu uelut Ausonia uadis moriturus in urbe, | |
| illa rati semper de te sibi conscia uoti | |
| hoc scelus haud umquam fatis haerere putauit, | 35 |
| sic se dilecti tumulum quoque perdere Magni. | |
| te mixto flesset luctu iuuenisque senexque | |
| iniussusque puer; lacerasset crine soluto | |
| pectora femineum ceu Bruti funere uolgus. | |
| nunc quoque, tela licet paueant uictoris iniqui, | 40 |
| nuntiet ipse licet Caesar tua funera, flebunt, | |
| sed dum tura ferunt, dum laurea serta Tonanti. | |
| o miseri, quorum gemitus edere dolorem, | |
| qui te non pleno pariter planxere theatro. | |
| uicerat astra iubar, cum mixto murmure turba | 45 |
| castrorum fremuit fatisque trahentibus orbem | |
| signa petit pugnae. miseri pars maxima uolgi | |
| non totum uisura diem tentoria circum | |
| ipsa ducis queritur magnoque accensa tumultu | |
| mortis uicinae properantis admouet horas. | 50 |
| dira subit rabies: sua quisque ac publica fata | |
| praecipitare cupit; segnis pauidusque uocatur | |
| ac nimium patiens soceri Pompeius, et orbis | |
| indulgens regno, qui tot simul undique gentis | |
| iuris habere sui uellet pacemque timeret. | 55 |
| nec non et reges populique queruntur Eoi | |
| bella trahi patriaque procul tellure teneri. | |
| hoc placet, o superi, cum uobis uertere cuncta | |
| propositum, nostris erroribus addere crimen? | |
| cladibus inruimus nocituraque poscimus arma; | 60 |
| in Pompeianis uotum est Pharsalia castris. | |
| cunctorum uoces Romani maximus auctor | |
| Tullius eloquii, cuius sub iure togaque | |
| pacificas saeuos tremuit Catilina securis, | |
| pertulit iratus bellis, cum rostra forumque | 65 |
| optaret passus tam longa silentia miles. | |
| addidit inualidae robur facundia causae. | |
| 'hoc pro tot meritis solum te, Magne, precatur | |
| uti se Fortuna uelis, proceresque tuorum | |
| castrorum regesque tui cum supplice mundo | 70 |
| adfusi uinci socerum patiare rogamus. | |
| humani generis tam longo tempore bellum | |
| Caesar erit? merito Pompeium uincere lente | |
| gentibus indignum est a transcurrente subactis. | |
| quo tibi feruor abit aut quo fiducia fati? | 75 |
| de superis, ingrate, times causamque senatus | |
| credere dis dubitas? ipsae tua signa reuellent | |
| prosilientque acies: pudeat uicisse coactum. | |
| si duce te iusso, si nobis bella geruntur, | |
| sit iuris, quocumque uelint, concurrere campo. | 80 |
| quid mundi gladios a sanguine Caesaris arces? | |
| uibrant tela manus, uix signa morantia quisquam | |
| expectat: propera, ne te tua classica linquant. | |
| scire senatus auet, miles te, Magne, sequatur | |
| an comes.' ingemuit rector sensitque deorum | 85 |
| esse dolos et fata suae contraria menti. | |
| 'si placet hoc' inquit 'cunctis, si milite Magno, | |
| non duce tempus eget, nil ultra fata morabor: | |
| inuoluat populos una fortuna ruina | |
| sitque hominum magnae lux ista nouissima parti. | 90 |
| testor, Roma, tamen Magnum quo cuncta perirent | |
| accepisse diem. potuit tibi uolnere nullo | |
| stare labor belli; potui sine caede subactum | |
| captiuumque ducem uiolatae tradere paci. | |
| quis furor, o caeci, scelerum? ciuilia bella | 95 |
| gesturi metuunt ne non cum sanguine uincant. | |
| abstulimus terras, exclusimus aequore toto, | |
| ad praematuras segetum ieiuna rapinas | |
| agmina conpulimus, uotumque effecimus hosti | |
| ut mallet sterni gladiis mortemque suorum | 100 |
| permiscere meis. belli pars magna peracta est | |
| his, quibus effectum est ne pugnam tiro paueret, | |
| si modo uirtutis stimulis iraeque calore | |
| signa petunt. multos in summa pericula misit | |
| uenturi timor ipse mali. fortissimus ille est | 105 |
| qui, promptus metuenda pati, si comminus instent, | |
| et differre potest. placet haec tam prospera rerum | |
| tradere fortunae, gladio permittere mundi | |
| discrimen; pugnare ducem quam uincere malunt. | |
| res mihi Romanas dederas, Fortuna, regendas: | 110 |
| accipe maiores et caeco in Marte tuere. | |
| Pompei nec crimen erit nec gloria bellum. | |
| uincis apud superos uotis me, Caesar, iniquis: | |
| pugnatur. quantum scelerum quantumque malorum | |
| in populos lux ista feret! quot regna iacebunt! | 115 |
| sanguine Romano quam turbidus ibit Enipeus! | |
| prima uelim caput hoc funesti lancea belli, | |
| si sine momento rerum partisque ruina | |
| casurum est, feriat; neque enim uictoria Magno | |
| laetior. aut populis inuisum hac clade peracta | 120 |
| aut hodie Pompeius erit miserabile nomen: | |
| omne malum uicti, quod sors feret ultima rerum, | |
| omne nefas uictoris erit.' sic fatur et arma | |
| permittit populis frenosque furentibus ira | |
| laxat et ut uictus uiolento nauita Coro | 125 |
| dat regimen uentis ignauumque arte relicta | |
| puppis onus trahitur. trepido confusa tumultu | |
| castra fremunt, animique truces sua pectora pulsant | |
| ictibus incertis. multorum pallor in ore | |
| mortis uenturae faciesque simillima fato. | 130 |
| aduenisse diem qui fatum rebus in aeuum | |
| conderet humanis, et quaeri, Roma quid esset, | |
| illo Marte, palam est. sua quisque pericula nescit | |
| attonitus maiore metu. quis litora ponto | |
| obruta, quis summis cernens in montibus aequor | 135 |
| aetheraque in terras deiecto sole cadentem, | |
| tot rerum finem, timeat sibi? non uacat ullos | |
| pro se ferre metus: urbi Magnoque timetur. | |
| nec gladiis habuere fidem, nisi cautibus asper | |
| exarsit mucro; tunc omnis lancea saxo | 140 |
| erigitur, tendunt neruis melioribus arcus, | |
| cura fuit lectis pharetras inplere sagittis, | |
| auget eques stimulos frenorumque artat habenas. | |
| si liceat superis hominum conferre labores, | |
| non aliter Phlegra rabidos tollente gigantas | 145 |
| Martius incaluit Siculis incudibus ensis | |
| et rubuit flammis iterum Neptunia cuspis | |
| spiculaque extenso Paean Pythone recoxit, | |
| Pallas Gorgoneos diffudit in aegida crines, | |
| Pallenaea Ioui mutauit fulmina Cyclops. | 150 |
| non tamen abstinuit uenturos prodere casus | |
| per uarias Fortuna notas. nam, Thessala rura | |
| cum peterent, totus uenientibus obstitit aether | |
| [inque oculis hominum fregerunt fulmina nubes] | |
| aduersasque faces inmensoque igne columnas | 155 |
| et trabibus mixtis auidos typhonas aquarum | |
| detulit atque oculos ingesto fulgure clausit; | |
| excussit cristas galeis capulosque solutis | |
| perfudit gladiis ereptaque pila liquauit, | |
| aetherioque nocens fumauit sulpure ferrum; | 160 |
| [nec non innumero cooperta examine signa] | |
| uixque reuolsa solo maiori pondere pressum | |
| signiferi mersere caput rorantia fletu | |
| usque ad Thessaliam Romana et publica signa. | |
| admotus superis discussa fugit ab ara | 165 |
| taurus et Emathios praeceps se iecit in agros, | |
| nullaque funestis inuenta est uictima sacris. | |
| (at tu quos scelerum superos, quas rite uocasti | |
| Eumenidas, Caesar? Stygii quae numina regni | |
| infernumque nefas et mersos nocte furores | 170 |
| inpia tam saeue gesturus bella litasti?) | |
| iam (dubium, monstrisne deum, nimione pauore | |
| crediderint) multis concurrere uisus Olympo | |
| Pindus et abruptis mergi conuallibus Haemus, | |
| edere nocturnas belli Pharsalia uoces, | 175 |
| ire per Ossaeam rapidus Boebeida sanguis; | |
| inque uicem uoltus tenebris mirantur opertos | |
| et pallere diem galeisque incumbere noctem | |
| defunctosque patres et iuncti sanguinis umbras | |
| ante oculos uolitare suos. sed mentibus unum | 180 |
| hoc solamen erat, quod uoti turba nefandi | |
| conscia, quae patrum iugulos, quae pectora fratrum | |
| sperabat, gaudet monstris, mentisque tumultum | |
| atque omen scelerum subitos putat esse furores. | |
| quid mirum populos quos lux extrema manebat | 185 |
| lymphato trepidasse metu, praesaga malorum | |
| si data mens homini est? Tyriis qui Gadibus hospes | |
| adiacet Armeniumque bibit Romanus Araxen, | |
| sub quocumque die, quocumque est sidere mundi, | |
| maeret et ignorat causas animumque dolentem | 190 |
| corripit, Emathiis quid perdat nescius aruis. | |
| Euganeo, si uera fides memorantibus, augur | |
| colle sedens, Aponus terris ubi fumifer exit | |
| atque Antenorei dispergitur unda Timaui, | |
| 'uenit summa dies, geritur res maxima,' dixit | 195 |
| 'inpia concurrunt Pompei et Caesaris arma', | |
| seu tonitrus ac tela Iouis praesaga notauit, | |
| aethera seu totum discordi obsistere caelo | |
| perspexitque polos, seu numen in aethere maestum | |
| solis in obscuro pugnam pallore notauit. | 200 |
| dissimilem certe cunctis quos explicat egit | |
| Thessalicum natura diem: si cuncta perito | |
| augure mens hominum caeli noua signa notasset, | |
| spectari toto potuit Pharsalia mundo. | |
| o summos hominum, quorum fortuna per orbem | 205 |
| signa dedit, quorum fatis caelum omne uacauit! | |
| haec et apud seras gentes populosque nepotum, | |
| siue sua tantum uenient in saecula fama | |
| siue aliquid magnis nostri quoque cura laboris | |
| nominibus prodesse potest, cum bella legentur, | 210 |
| spesque metusque simul perituraque uota mouebunt, | |
| attonitique omnes ueluti uenientia fata, | |
| non transmissa, legent et adhuc tibi, Magne, fauebunt. | |
| miles, ut aduerso Phoebi radiatus ab ictu | |
| descendens totos perfudit lumine colles, | 215 |
| non temere inmissus campis: stetit ordine certo | |
| infelix acies. cornus tibi cura sinistri, | |
| Lentule, cum prima, quae tum fuit optima bello, | |
| et quarta legione datur. tibi, numine pugnax | |
| aduerso Domiti, dextri frons tradita Martis. | 220 |
| at medii robur belli fortissima densant | |
| agmina, quae Cilicum terris deducta tenebat | |
| Scipio, miles in hoc, Libyco dux primus in orbe. | |
| at iuxta fluuios et stagna undantis Enipei | |
| Cappadocum montana cohors et largus habenae | 225 |
| Ponticus ibat eques. sicci sed plurima campi | |
| tetrarchae regesque tenent magnique tyranni | |
| atque omnis Latio quae seruit purpura ferro. | |
| illuc et Libye Numidas et Creta Cydonas | |
| misit, Ityraeis cursus fuit inde sagittis, | 230 |
| inde, truces Galli, solitum prodistis in hostem, | |
| illic pugnaces commouit Hiberia caetras. | |
| eripe uictori gentis et sanguine mundi | |
| fuso, Magne, semel totos consume triumphos. | |
| illo forte die Caesar statione relicta | 235 |
| ad segetum raptus moturus signa repente | |
| conspicit in planos hostem descendere campos, | |
| oblatumque uidet uotis sibi mille petitum | |
| tempus, in extremos quo mitteret omnia casus. | |
| aeger quippe morae flagransque cupidine regni | 240 |
| coeperat exiguo tractu ciuilia bella | |
| ut lentum damnare nefas. discrimina postquam | |
| aduentare ducum supremaque proelia uidit | |
| casuram <et> fatis sensit nutare ruinam, | |
| illa quoque in ferrum rabies promptissima paulum | 245 |
| languit, et casus audax spondere secundos | |
| mens stetit in dubio, quam nec sua fata timere | |
| nec Magni sperare sinunt. formidine mersa | |
| prosilit hortando melior fiducia uolgo. | |
| 'o domitor mundi, rerum fortuna mearum, | 250 |
| miles, adest totiens optatae copia pugnae. | |
| nil opus est uotis, iam fatum accersite ferro. | |
| in manibus uestris, quantus sit Caesar, habetis. | |
| haec est illa dies mihi quam Rubiconis ad undas | |
| promissam memini, cuius spe mouimus arma, | 255 |
| in quam distulimus uetitos remeare triumphos, | |
| [haec eadem est hodie quae pignora quaeque penates | |
| reddat et emerito faciat uos Marte colonos] | |
| haec, fato quae teste probet, quis iustius arma | |
| sumpserit; haec acies uictum factura nocentem est. | 260 |
| si pro me patriam ferro flammisque petistis, | |
| nunc pugnate truces gladioque exsoluite culpam: | |
| nulla manus, belli mutato iudice, pura est. | |
| non mihi res agitur, sed, uos ut libera sitis | |
| turba, precor gentes ut ius habeatis in omnes. | 265 |
| ipse ego priuatae cupidus me reddere uitae | |
| plebeiaque toga modicum conponere ciuem, | |
| omnia dum uobis liceant, nihil esse recuso. | |
| inuidia regnate mea. nec sanguine multo | |
| spem mundi petitis: Grais delecta iuuentus | 270 |
| gymnasiis aderit studioque ignaua palaestrae | |
| et uix arma ferens, aut mixtae dissona turbae | |
| barbaries, non illa tubas, non agmine moto | |
| clamorem latura suum. ciuilia paucae | |
| bella manus facient: pugnae pars magna leuabit | 275 |
| his orbem populis Romanumque obteret hostem. | |
| ite per ignauas gentes famosaque regna | |
| et primo ferri motu prosternite mundum; | |
| sitque palam, quas tot duxit Pompeius in urbem | |
| curribus, unius gentes non esse triumphi. | 280 |
| Armeniosne mouet Romana potentia cuius | |
| sit ducis, aut emptum minimo uolt sanguine quisquam | |
| barbarus Hesperiis Magnum praeponere rebus? | |
| Romanos odere omnes, dominosque grauantur, | |
| quos nouere, magis. sed me fortuna meorum | 285 |
| commisit manibus, quarum me Gallia testem | |
| tot fecit bellis. cuius non militis ensem | |
| agnoscam? caelumque tremens cum lancea transit | |
| dicere non fallar quo sit uibrata lacerto. | |
| quod si, signa ducem numquam fallentia uestrum, | 290 |
| conspicio faciesque truces oculosque minaces, | |
| uicistis. uideor fluuios spectare cruoris | |
| calcatosque simul reges sparsumque senatus | |
| corpus et inmensa populos in caede natantis. | |
| sed mea fata moror, qui uos in tela furentis | 295 |
| uocibus his teneo. ueniam date bella trahenti: | |
| spe trepido; haud umquam uidi tam magna daturos | |
| tam prope me superos; camporum limite paruo | |
| absumus a uotis. ego sum cui Marte peracto | |
| quae populi regesque tenent donare licebit. | 300 |
| quone poli motu, quo caeli sidere uerso | |
| Thessalicae tantum, superi, permittitis orae? | |
| aut merces hodie bellorum aut poena parata. | |
| Caesareas spectate cruces, spectate catenas, | |
| et caput hoc positum rostris effusaque membra | 305 |
| Saeptorumque nefas et clausi proelia Campi. | |
| cum duce Sullano gerimus ciuilia bella. | |
| uestri cura mouet; nam me secura manebit | |
| sors quaesita manu: fodientem uiscera cernet | |
| me mea qui nondum uicto respexerit hoste. | 310 |
| di, quorum curas abduxit ab aethere tellus | |
| Romanusque labor, uincat quicumque necesse | |
| non putat in uictos saeuum destringere ferrum | |
| quique suos ciues, quod signa aduersa tulerunt, | |
| non credit fecisse nefas. Pompeius in arto | 315 |
| agmina uestra loco uetita uirtute moueri | |
| cum tenuit, quanto satiauit sanguine ferrum! | |
| uos tamen hoc oro, iuuenes, ne caedere quisquam | |
| hostis terga uelit: ciuis qui fugerit esto. | |
| sed, dum tela micant, non uos pietatis imago | 320 |
| ulla nec aduersa conspecti fronte parentes | |
| commoueant; uoltus gladio turbate uerendos. | |
| siue quis infesto cognata in pectora ferro | |
| ibit, seu nullum uiolarit uolnere pignus, | |
| ignoti iugulum tamquam scelus inputet hostis. | 325 |
| sternite iam uallum fossasque inplete ruina, | |
| exeat ut plenis acies non sparsa maniplis. | |
| parcite ne castris: uallo tendetis in illo | |
| unde acies peritura uenit.' uix cuncta locuto | |
| Caesare quemque suum munus trahit, armaque raptim | 330 |
| sumpta Ceresque uiris. capiunt praesagia belli | |
| calcatisque ruunt castris; stant ordine nullo, | |
| arte ducis nulla, permittuntque omnia fatis. | |
| si totidem Magni soceros totidemque petentis | |
| urbis regna suae funesto in Marte locasses, | 335 |
| non tam praecipiti ruerent in proelia cursu. | |
| uidit ut hostiles in rectum exire cateruas | |
| Pompeius nullasque moras permittere bello | |
| sed superis placuisse diem, stat corde gelato | |
| attonitus; tantoque duci sic arma timere | 340 |
| omen erat. premit inde metus, totumque per agmen | |
| sublimi praeuectus equo 'quem flagitat' inquit | |
| 'uestra diem uirtus, finis ciuilibus armis, | |
| quem quaesistis, adest. totas effundite uires: | |
| extremum ferri superest opus, unaque gentis | 345 |
| hora trahit. quisquis patriam carosque penates, | |
| qui subolem ac thalamos desertaque pignora quaerit, | |
| ense petat: medio posuit deus omnia campo. | |
| causa iubet melior superos sperare secundos: | |
| ipsi tela regent per uiscera Caesaris, ipsi | 350 |
| Romanas sancire uolent hoc sanguine leges. | |
| si socero dare regna meo mundumque pararent, | |
| praecipitare meam fatis potuere senectam: | |
| non iratorum populis urbique deorum est | |
| Pompeium seruare ducem. quae uincere possent | 355 |
| omnia contulimus. subiere pericula clari | |
| sponte uiri sacraque antiquus imagine miles. | |
| si Curios his fata darent reducesque Camillos | |
| temporibus Deciosque caput fatale uouentis, | |
| hinc starent. primo gentes oriente coactae | 360 |
| innumeraeque urbes, quantas in proelia numquam, | |
| exciuere manus. toto simul utimur orbe. | |
| quidquid signiferi conprensum limite caeli | |
| sub Noton et Borean hominum sumus, arma mouemus. | |
| nonne superfusis collectum cornibus hostem | 365 |
| in medium dabimus? paucas uictoria dextras | |
| exigit, at plures tantum clamore cateruae | |
| bella gerent: Caesar nostris non sufficit armis. | |
| credite pendentes e summis moenibus urbis | |
| crinibus effusis hortari in proelia matres; | 370 |
| credite grandaeuum uetitumque aetate senatum | |
| arma sequi sacros pedibus prosternere canos | |
| atque ipsam domini metuentem occurrere Romam; | |
| credite qui nunc est populus populumque futurum | |
| permixtas adferre preces: haec libera nasci, | 375 |
| haec uolt turba mori. siquis post pignora tanta | |
| Pompeio locus est, cum prole et coniuge supplex, | |
| imperii salua si maiestate liceret, | |
| uoluerer ante pedes. Magnus, nisi uincitis, exul, | |
| ludibrium soceri, uester pudor, ultima fata | 380 |
| deprecor ac turpes extremi cardinis annos, | |
| ne discam seruire senex.' tam maesta locuti | |
| uoce ducis flagrant animi, Romanaque uirtus | |
| erigitur, placuitque mori, si uera timeret. | |
| ergo utrimque pari procurrunt agmina motu | 385 |
| irarum; metus hos regni, spes excitat illos. | |
| hae facient dextrae, quidquid nona explicat aetas, | |
| [ulla nec humanum reparet genus omnibus annis] | |
| ut uacet a ferro. gentes Mars iste futuras | |
| obruet et populos aeui uenientis in orbem | 390 |
| erepto natale feret. tunc omne Latinum | |
| fabula nomen erit; Gabios Veiosque Coramque | |
| puluere uix tectae poterunt monstrare ruinae | |
| Albanosque lares Laurentinosque penates, | |
| rus uacuum, quod non habitet nisi nocte coacta | 395 |
| inuitus questusque Numam iussisse senator. | |
| non aetas haec carpsit edax monimentaque rerum | |
| putria destituit: crimen ciuile uidemus | |
| tot uacuas urbes. generis quo turba redacta est | |
| humani! toto populi qui nascimur orbe | 400 |
| nec muros inplere uiris nec possumus agros: | |
| urbs nos una capit. uincto fossore coluntur | |
| Hesperiae segetes, stat tectis putris auitis | |
| in nullos ruitura domus, nulloque frequentem | |
| ciue suo Romam sed mundi faece repletam | 405 |
| cladis eo dedimus, ne tanto in corpore bellum | |
| iam possit ciuile geri. Pharsalia tanti | |
| causa mali. cedant feralia nomina Cannae | |
| et damnata diu Romanis Allia fastis. | |
| tempora signauit leuiorum Roma malorum, | 410 |
| hunc uoluit nescire diem. pro tristia fata! | |
| aera pestiferum tractu morbosque fluentis | |
| insanamque famem permissasque ignibus urbes | |
| moeniaque in praeceps laturos plena tremores | |
| hi possunt explere uiri, quos undique traxit | 415 |
| in miseram Fortuna necem, dum munera longi | |
| explicat eripiens aeui populosque ducesque | |
| constituit campis, per quos tibi, Roma, ruenti | |
| ostendat quam magna cadas. quae latius orbem | |
| possedit, citius per prospera fata cucurrit? | 420 |
| omne tibi bellum gentis dedit, omnibus annis | |
| te geminum Titan procedere uidit in axem; | |
| haud multum terrae spatium restabat Eoae. | |
| ut tibi nox, tibi tota dies, tibi curreret aether, | |
| omniaque errantes stellae Romana uiderent. | 425 |
| sed retro tua fata tulit par omnibus annis | |
| Emathiae funesta dies. hac luce cruenta | |
| effectum, ut Latios non horreat India fasces, | |
| nec uetitos errare Dahas in moenia ducat | |
| Sarmaticumque premat succinctus consul aratrum, | 430 |
| quod semper saeuas debet tibi Parthia poenas, | |
| quod fugiens ciuile nefas redituraque numquam | |
| libertas ultra Tigrim Rhenumque recessit | |
| ac, totiens nobis iugulo quaesita, uagatur | |
| Germanum Scythicumque bonum, nec respicit ultra | 435 |
| Ausoniam, uellem populis incognita nostris. | |
| uolturis ut primum laeuo fundata uolatu | |
| Romulus infami conpleuit moenia luco, | |
| usque ad Thessalicas seruisses, Roma, ruinas. | |
| de Brutis, Fortuna, queror. quid tempora legum | 440 |
| egimus aut annos a consule nomen habentis? | |
| felices Arabes Medique Eoaque tellus, | |
| quam sub perpetuis tenuerunt fata tyrannis. | |
| ex populis qui regna ferunt sors ultima nostra est, | |
| quos seruire pudet. sunt nobis nulla profecto | 445 |
| numina: cum caeco rapiantur saecula casu, | |
| mentimur regnare Iouem. spectabit ab alto | |
| aethere Thessalicas, teneat cum fulmina, caedes? | |
| scilicet ipse petet Pholoen, petet ignibus Oeten | |
| inmeritaeque nemus Rhodopes pinusque Mimantis, | 450 |
| Cassius hoc potius feriet caput? astra Thyestae | |
| intulit et subitis damnauit noctibus Argos: | |
| tot similis fratrum gladios patrumque gerenti | |
| Thessaliae dabit ille diem? mortalia nulli | |
| sunt curata deo. cladis tamen huius habemus | 455 |
| uindictam, quantam terris dare numina fas est: | |
| bella pares superis facient ciuilia diuos, | |
| fulminibus manes radiisque ornabit et astris | |
| inque deum templis iurabit Roma per umbras. | |
| ut rapido cursu fati suprema morantem | 460 |
| consumpsere locum, parua tellure dirempti, | |
| quo sua pila cadant aut quam sibi fata minentur | 463 |
| inde manum, spectant. uultus, quo noscere possent | 462 |
| facturi quae monstra forent, uidere parentum | 464 |
| frontibus aduersis fraternaque comminus arma, | 465 |
| nec libuit mutare locum. tamen omnia torpor | |
| pectora constrinxit, gelidusque in uiscera sanguis | |
| percussa pietate coit, totaeque cohortes | |
| pila parata diu tensis tenuere lacertis. | |
| di tibi non mortem, quae cunctis poena paratur, | 470 |
| sed sensum post fata tuae dent, Crastine, morti, | |
| cuius torta manu commisit lancea bellum | |
| primaque Thessaliam Romano sanguine tinxit. | |
| o praeceps rabies! cum Caesar tela teneret, | |
| inuenta est prior ulla manus? tum stridulus aer | 475 |
| elisus lituis conceptaque classica cornu, | |
| tunc ausae dare signa tubae, tunc aethera tendit | |
| extremique fragor conuexa inrumpit Olympi, | |
| unde procul nubes, quo nulla tonitrua durant. | |
| excepit resonis clamorem uallibus Haemus | 480 |
| Peliacisque dedit rursus geminare cauernis, | |
| Pindus agit fremitus Pangaeaque saxa resultant | |
| Oetaeaeque gemunt rupes, uocesque furoris | |
| expauere sui tota tellure relatas. | |
| spargitur innumerum diuersis missile uotis: | 485 |
| uolnera pars optat, pars terrae figere tela | |
| ac puras seruare manus. rapit omnia casus | |
| atque incerta facit quos uolt fortuna nocentes. | |
| tunc et Ityraei Medique Arabesque soluti, | 514 |
| arcu turba minax, nusquam rexere sagittas, | 515 |
| sed petitur solus qui campis inminet aer; | |
| inde cadunt mortes. sceleris sed crimine nullo | |
| externum maculant chalybem: stetit omne coactum | |
| circa pila nefas. ferro subtexitur aether | |
| noxque super campos telis conserta pependit. | 520 |
| set quota pars cladis iaculis ferroque uolanti | 489 |
| exacta est! odiis solus ciuilibus ensis | 490 |
| sufficit, et dextras Romana in uiscera ducit. | |
| Pompei densis acies stipata cateruis | |
| iunxerat in seriem nexis umbonibus arma, | |
| uixque habitura locum dextras ac tela mouendi | |
| constiterat gladiosque suos conpressa timebat. | 495 |
| praecipiti cursu uaesanum Caesaris agmen | |
| in densos agitur cuneos, perque arma, per hostem | |
| quaerit iter. qua torta graues lorica catenas | |
| opponit tutoque latet sub tegmine pectus, | |
| hac quoque peruentum est ad uiscera, totque per arma | 500 |
| extremum est quod quisque ferit. ciuilia bella | |
| una acies patitur, gerit altera; frigidus inde | |
| stat gladius, calet omne nocens a Caesare ferrum. | |
| nec Fortuna diu rerum tot pondera uertens | |
| abstulit ingentis fato torrente ruinas. | 505 |
| ut primum toto diduxit cornua campo | |
| Pompeianus eques bellique per ultima fudit, | |
| sparsa per extremos leuis armatura maniplos | |
| insequitur saeuasque manus inmittit in hostem: | |
| illic quaeque suo miscet gens proelia telo, | 510 |
| Romanus cunctis petitur cruor; inde sagittae, | |
| inde faces et saxa uolant spatioque solutae | |
| aeris et calido liquefactae pondere glandes; | |
| cum Caesar, metuens ne frons sibi prima labaret | 521 |
| incursu, tenet obliquas post signa cohortes, | |
| inque latus belli, qua se uagus hostis agebat, | |
| emittit subitum non motis cornibus agmen. | |
| inmemores pugnae nulloque pudore timendi | 525 |
| praecipites fecere palam ciuilia bella | |
| non bene barbaricis umquam commissa cateruis. | |
| ut primum sonipes transfixus pectora ferro | |
| in caput effusi calcauit membra regentis, | |
| omnis eques cessit campis, glomerataque nubes | 530 |
| in sua conuersis praeceps ruit agmina frenis. | |
| perdidit inde modum caedes, ac nulla secutast | |
| pugna, sed hinc iugulis, hinc ferro bella geruntur; | |
| nec ualet haec acies tantum prosternere quantum | |
| inde perire potest. utinam, Pharsalia, campis | 535 |
| sufficiat cruor iste tuis, quem barbara fundunt | |
| pectora; non alio mutentur sanguine fontes; | |
| hic numerus totos tibi uestiat ossibus agros. | |
| aut, si Romano conpleri sanguine mauis, | |
| istis parce precor; uiuant Galataeque Syrique, | 540 |
| Cappadoces Gallique extremique orbis Hiberi, | |
| Armenii, Cilices; nam post ciuilia bella | |
| hic populus Romanus erit. semel ortus in omnis | |
| it timor, et fatis datus est pro Caesare cursus. | |
| uentum erat ad robur Magni mediasque cateruas. | 545 |
| quod totos errore uago perfuderat agros | |
| constitit hic bellum, fortunaque Caesaris haesit. | |
| non illic regum auxiliis collecta iuuentus | |
| bella gerit ferrumque manus mouere rogatae: | |
| ille locus fratres habuit, locus ille parentis. | 550 |
| hic furor, hic rabies, hic sunt tua crimina, Caesar. | |
| hanc fuge, mens, partem belli tenebrisque relinque, | |
| nullaque tantorum discat me uate malorum, | |
| quam multum bellis liceat ciuilibus, aetas. | |
| a potius pereant lacrimae pereantque querellae: | 555 |
| quidquid in hac acie gessisti, Roma, tacebo. | |
| hic Caesar, rabies populis stimulusque furorum, | |
| nequa parte sui pereat scelus, agmina circum | |
| it uagus atque ignes animis flagrantibus addit. | |
| inspicit et gladios, qui toti sanguine manent, | 560 |
| qui niteant primo tantum mucrone cruenti, | |
| quae presso tremat ense manus, quis languida tela, | |
| quis contenta ferat, quis praestet bella iubenti, | |
| quem pugnare iuuet, quis uoltum ciue perempto | |
| mutet; obit latis proiecta cadauera campis; | 565 |
| uolnera multorum totum fusura cruorem | |
| opposita premit ipse manu. quacumque uagatur, | |
| sanguineum ueluti quatiens Bellona flagellum | |
| Bistonas aut Mauors agitans si uerbere saeuo | |
| Palladia stimulet turbatos aegide currus, | 570 |
| nox ingens scelerum est; caedes oriuntur et instar | |
| inmensae uocis gemitus, et pondere lapsi | |
| pectoris arma sonant confractique ensibus enses. | |
| ipse manu subicit gladios ac tela ministrat | |
| aduersosque iubet ferro confundere uoltus, | 575 |
| promouet ipse acies, inpellit terga suorum, | |
| uerbere conuersae cessantis excitat hastae, | |
| in plebem uetat ire manus monstratque senatum: | |
| scit cruor imperii qui sit, quae uiscera rerum, | |
| unde petat Romam, libertas ultima mundi | 580 |
| quo steterit ferienda loco. permixta secundo | |
| ordine nobilitas uenerandaque corpora ferro | |
| urguentur; caedunt Lepidos caeduntque Metellos | |
| Coruinosque simul Torquataque nomina, rerum | |
| saepe duces summosque hominum te, Magne, remoto. | 585 |
| illic plebeia contectus casside uoltus | |
| ignotusque hosti quod ferrum, Brute, tenebas! | |
| o decus imperii, spes o suprema senatus, | |
| extremum tanti generis per saecula nomen, | |
| ne rue per medios nimium temerarius hostis, | 590 |
| nec tibi fatales admoueris ante Philippos, | |
| Thessalia periture tua. nil proficis istic | |
| Caesaris intentus iugulo: nondum attigit arcem, | |
| iuris et humani columen, quo cuncta premuntur, | |
| egressus meruit fatis tam nobile letum. | 595 |
| uiuat et, ut Bruti procumbat uictima, regnet. | |
| hic patriae perit omne decus: iacet aggere magno | |
| patricium campis non mixta plebe cadauer. | |
| mors tamen eminuit clarorum in strage uirorum | |
| pugnacis Domiti, quem clades fata per omnis | 600 |
| ducebant: nusquam Magni fortuna sine illo | |
| succubuit. uictus totiens a Caesare salua | |
| libertate perit: tunc mille in uolnera laetus | |
| labitur ac uenia gaudet caruisse secunda. | |
| uiderat in crasso uersantem sanguine membra | 605 |
| Caesar, et increpitans 'iam Magni deseris arma, | |
| successor Domiti; sine te iam bella geruntur' | |
| dixerat. ast illi suffecit pectora pulsans | |
| spiritus in uocem morientiaque ora resoluit. | |
| 'non te funesta scelerum mercede potitum | 610 |
| sed dubium fati, Caesar, generoque minorem | |
| aspiciens Stygias Magno duce liber ad umbras | |
| et securus eo: te, saeuo Marte subactum, | |
| Pompeioque grauis poenas nobisque daturum, | |
| cum moriar, sperare licet.' non plura locutum | 615 |
| uita fugit, densaeque oculos uertere tenebrae. | |
| inpendisse pudet lacrimas in funere mundi | |
| mortibus innumeris, ac singula fata sequentem | |
| quaerere letiferum per cuius uiscera uolnus | |
| exierit, quis fusa solo uitalia calcet, | 620 |
| ore quis aduerso demissum faucibus ensem | |
| expulerit moriens anima, quis corruat ictus, | |
| quis steterit dum membra cadunt, qui pectore tela | |
| transmittant aut quos campis adfixerit hasta, | |
| quis cruor emissis perruperit aera uenis | 625 |
| inque hostis cadat arma sui, quis pectora fratris | |
| caedat et, ut notum possit spoliare cadauer, | |
| abscisum longe mittat caput, ora parentis | |
| quis laceret nimiaque probet spectantibus ira | |
| quem iugulat non esse patrem. mors nulla querella | 630 |
| digna sua est, nullosque hominum lugere uacamus. | |
| non istas habuit pugnae Pharsalia partes | |
| quas aliae clades: illic per fata uirorum, | |
| per populos hic Roma perit; quod militis illic, | |
| mors hic gentis erat: sanguis ibi fluxit Achaeus, | 635 |
| Ponticus, Assyrius; cunctos haerere cruores | |
| Romanus campisque uetat consistere torrens. | |
| maius ab hac acie quam quod sua saecula ferrent | |
| uolnus habent populi; plus est quam uita salusque | |
| quod perit: in totum mundi prosternimur aeuum. | 640 |
| uincitur his gladiis omnis quae seruiet aetas. | |
| proxima quid suboles aut quid meruere nepotes | |
| in regnum nasci? pauide num gessimus arma | |
| teximus aut iugulos? alieni poena timoris | |
| in nostra ceruice sedet. post proelia natis | 645 |
| si dominum, Fortuna, dabas, et bella dedisses. | |
| iam Magnus transisse deos Romanaque fata | |
| senserat infelix, tota uix clade coactus | |
| fortunam damnare suam. stetit aggere campi, | |
| eminus unde omnis sparsas per Thessala rura | 650 |
| aspiceret clades, quae bello obstante latebant. | |
| tot telis sua fata peti, tot corpora fusa | |
| ac se tam multo pereuntem sanguine uidit. | |
| nec, sicut mos est miseris, trahere omnia secum | |
| mersa iuuat gentesque suae miscere ruinae: | 655 |
| ut Latiae post se uiuat pars maxima turbae, | |
| sustinuit dignos etiamnunc credere uotis | |
| caelicolas, uouitque, sui solacia casus. | |
| 'parcite,' ait 'superi, cunctas prosternere gentes. | |
| stante potest mundo Romaque superstite Magnus | 660 |
| esse miser. si plura iuuant mea uolnera, coniunx | |
| est mihi, sunt nati: dedimus tot pignora fatis. | |
| ciuiline parum est bello, si meque meosque | |
| obruit? exiguae clades sumus orbe remoto? | |
| omnia quid laceras? quid perdere cuncta laboras? | 665 |
| iam nihil est, Fortuna, meum.' sic fatur et arma | |
| signaque et adflictas omni iam parte cateruas | |
| circumit et reuocat matura in fata ruentis | |
| seque negat tanti. nec derat robur in enses | |
| ire duci iuguloque pati uel pectore letum. | 670 |
| sed timuit, strato miles ne corpore Magni | |
| non fugeret, supraque ducem procumberet orbis; | |
| Caesaris aut oculis uoluit subducere mortem. | |
| nequiquam, infelix: socero spectare uolenti | |
| praestandum est ubicumque caput. sed tu quoque, coniunx, | 675 |
| causa fugae uoltusque tui fatisque negatum | |
| parte apsente mori. tum Magnum concitus aufert | |
| a bello sonipes non tergo tela pauentem | |
| ingentisque animos extrema in fata ferentem. | |
| non gemitus, non fletus erat, saluaque uerendus | 680 |
| maiestate dolor, qualem te, Magne, decebat | |
| Romanis praestare malis. non inpare uoltu | |
| aspicis Emathiam: nec te uidere superbum | |
| prospera bellorum nec fractum aduersa uidebunt; | |
| quamque fuit laeto per tres infida triumphos | 685 |
| tam misero Fortuna minor. iam pondere fati | |
| deposito securus abis; nunc tempora laeta | |
| respexisse uacat, spes numquam inplenda recessit; | |
| quid fueris nunc scire licet. fuge proelia dira | |
| ac testare deos nullum, qui perstet in armis, | 690 |
| iam tibi, Magne, mori. ceu flebilis Africa damnis | |
| et ceu Munda nocens Pharioque a gurgite clades, | |
| sic et Thessalicae post te pars maxima pugnae | |
| non iam Pompei nomen populare per orbem | |
| nec studium belli, sed par quod semper habemus, | 695 |
| libertas et Caesar, erit; teque inde fugato | |
| ostendit moriens sibi se pugnasse senatus. | |
| nonne iuuat pulsum bellis cessisse nec istud | |
| perspectasse nefas? spumantes caede cateruas | |
| respice, turbatos incursu sanguinis amnes, | 700 |
| et soceri miserere tui. quo pectore Romam | |
| intrabit factus campis felicior istis? | |
| quidquid in ignotis solus regionibus exul, | |
| quidquid sub Phario positus patiere tyranno, | |
| crede deis, longo fatorum crede fauori, | 705 |
| uincere peius erat. prohibe lamenta sonare, | |
| flere ueta populos, lacrimas luctusque remitte. | |
| tam mala Pompei quam prospera mundus adoret. | |
| aspice securus uoltu non supplice reges, | |
| aspice possessas urbes donataque regna, | 710 |
| Aegypton Libyamque, et terras elige morti. | |
| uidit prima tuae testis Larisa ruinae | |
| nobile nec uictum fatis caput. omnibus illa | |
| ciuibus effudit totas per moenia uires | |
| obuia ceu laeto: promittunt munera flentes, | 715 |
| pandunt templa, domos, socios se cladibus optant. | |
| scilicet inmenso superest ex nomine multum, | |
| teque minor solo cunctas inpellere gentes | |
| rursus in arma potes rursusque in fata redire. | |
| sed 'quid opus uicto populis aut urbibus?' inquit | 720 |
| 'uictori praestate fidem'. tu, Caesar, in alto | |
| caedis adhuc cumulo patriae per uiscera uadis, | |
| at tibi iam populos donat gener. auehit inde | |
| Pompeium sonipes; gemitus lacrimaeque secuntur | |
| plurimaque in saeuos populi conuicia diuos. | 725 |
| nunc tibi uera fides quaesiti, Magne, fauoris | |
| contigit ac fructus: felix se nescit amari. | |
| Caesar, ut Hesperio uidit satis arua natare | |
| sanguine, parcendum ferro manibusque suorum | |
| iam ratus ut uiles animas perituraque frustra | 730 |
| agmina permisit uitae. sed, castra fugatos | |
| ne reuocent pellatque quies nocturna pauorem, | |
| protinus hostili statuit succedere uallo, | |
| dum fortuna calet, dum conficit omnia terror, | |
| non ueritus graue ne fessis aut Marte subactis | 735 |
| hoc foret imperium. non magno hortamine miles | |
| in praedam ducendus erat. 'uictoria nobis | |
| plena, uiri:' dixit 'superest pro sanguine merces, | |
| quam monstrare meum est; neque enim donare uocabo | |
| quod sibi quisque dabit. cunctis, en, plena metallis | 740 |
| castra patent; raptum Hesperiis e gentibus aurum | |
| hic iacet Eoasque premunt tentoria gazas. | |
| tot regum fortuna simul Magnique coacta | |
| expectat dominos: propera praecedere, miles, | |
| quos sequeris; quascumque tuas Pharsalia fecit | 745 |
| a uictis rapiuntur opes.' [nec plura locutus | |
| inpulit amentes aurique cupidine caecos | |
| ire super gladios supraque cadauera patrum | |
| et caesos calcare duces.] quae fossa, quis agger | |
| sustineat pretium belli scelerumque petentis? | 750 |
| scire ruunt, quanta fuerint mercede nocentes. | |
| inuenere quidem spoliato plurima mundo | |
| bellorum in sumptus congestae pondera massae, | |
| sed non inpleuit cupientis omnia mentes. | |
| quidquid fodit Hiber, quidquid Tagus expulit auri, | 755 |
| quod legit diues summis Arimaspus harenis, | |
| ut rapiant, paruo scelus hoc uenisse putabunt. | |
| cum sibi Tarpeias uictor desponderit arces, | |
| cum spe Romanae promiserit omnia praedae, | |
| decipitur quod castra rapit. capit inpia plebes | 760 |
| caespite patricio somnos, stratumque cubile | |
| regibus infandus miles premit, inque parentum | |
| inque toris fratrum posuerunt membra nocentes. | |
| quos agitat uaesana quies, somnique furentes | |
| Thessalicam miseris uersant in pectore pugnam. | 765 |
| inuigilat cunctis saeuum scelus, armaque tota | |
| mente agitant, capuloque manus absente mouentur. | |
| ingemuisse putem campos, terramque nocentem | |
| inspirasse animas, infectumque aera totum | |
| manibus et superam Stygia formidine noctem. | 770 |
| exigit a meritis tristes uictoria poenas, | |
| sibilaque et flammas infert sopor. umbra perempti | |
| ciuis adest; sua quemque premit terroris imago: | |
| ille senum uoltus, iuuenum uidet ille figuras, | |
| hunc agitant totis fraterna cadauera somnis, | 775 |
| pectore in hoc pater est, omnes in Caesare manes. | |
| haud alios nondum Scythica purgatus in ara | |
| Eumenidum uidit uoltus Pelopeus Orestes, | |
| nec magis attonitos animi sensere tumultus, | |
| cum fureret, Pentheus aut, cum desisset, Agaue. | 780 |
| hunc omnes gladii, quos aut Pharsalia uidit | |
| aut ultrix uisura dies stringente senatu, | |
| illa nocte premunt, hunc infera monstra flagellant. | |
| et quantum poenae misero mens conscia donat, | |
| quod Styga, quod manes ingestaque Tartara somnis | 785 |
| Pompeio uiuente uidet! tamen omnia passo, | |
| postquam clara dies Pharsalica damna retexit, | |
| nulla loci facies reuocat feralibus aruis | |
| haerentis oculos. cernit propulsa cruore | |
| flumina et excelsos cumulis aequantia colles | 790 |
| corpora, sidentis in tabem spectat aceruos | |
| et Magni numerat populos, epulisque paratur | |
| ille locus, uoltus ex quo faciesque iacentum | |
| agnoscat. iuuat Emathiam non cernere terram | |
| et lustrare oculis campos sub clade latentes. | 795 |
| fortunam superosque suos in sanguine cernit. | |
| ac, ne laeta furens scelerum spectacula perdat, | |
| inuidet igne rogi miseris, caeloque nocenti | |
| ingerit Emathiam. non illum Poenus humator | |
| consulis et Libyca succensae lampade Cannae | 800 |
| conpellunt hominum ritus ut seruet in hoste, | |
| sed meminit nondum satiata caedibus ira | |
| ciues esse suos. petimus non singula busta | |
| discretosque rogos: unum da gentibus ignem, | |
| non interpositis urantur corpora flammis; | 805 |
| aut, generi si poena iuuat, nemus extrue Pindi, | |
| erige congestas Oetaeo robore siluas, | |
| Thessalicam uideat Pompeius ab aequore flammam. | |
| nil agis hac ira: tabesne cadauera soluat | |
| an rogus, haud refert; placido natura receptat | 810 |
| cuncta sinu, finemque sui sibi corpora debent. | |
| hos, Caesar, populos si nunc non usserit ignis, | |
| uret cum terris, uret cum gurgite ponti. | |
| communis mundo superest rogus ossibus astra | |
| mixturus. quocumque tuam fortuna uocabit, | 815 |
| hae quoque sunt animae: non altius ibis in auras, | |
| non meliore loco Stygia sub nocte iacebis. | |
| libera fortunae mors est; capit omnia tellus | |
| quae genuit; caelo tegitur qui non habet urnam. | |
| tu, cui dant poenas inhumato funere gentes, | 820 |
| quid fugis hanc cladem? quid olentis deseris agros? | |
| has trahe, Caesar, aquas, hoc, si potes, utere caelo. | |
| sed tibi tabentes populi Pharsalica rura | |
| eripiunt camposque tenent uictore fugato. | |
| non solum Haemonii funesta ad pabula belli | 825 |
| Bistonii uenere lupi tabemque cruentae | |
| caedis odorati Pholoen liquere leones. | |
| tunc ursae latebras, obscaeni tecta domosque | |
| deseruere canes, et quidquid nare sagaci | |
| aera non sanum motumque cadauere sentit. | 830 |
| iamque diu uolucres ciuilia castra secutae | |
| conueniunt. uos, quae Nilo mutare soletis | |
| Threicias hiemes, ad mollem serius Austrum | |
| istis, aues. numquam tanto se uolture caelum | |
| induit aut plures presserunt aera pinnae. | 835 |
| omne nemus misit uolucres omnisque cruenta | |
| alite sanguineis stillauit roribus arbor. | |
| saepe super uoltus uictoris et inpia signa | |
| aut cruor aut alto defluxit ab aethere tabes | |
| membraque deiecit iam lassis unguibus ales. | 840 |
| sic quoque non omnis populus peruenit ad ossa | |
| inque feras discerptus abit; non intima curant | |
| uiscera nec totas auidae sorbere medullas: | |
| degustant artus. Latiae pars maxima turbae | |
| fastidita iacet; quam sol nimbique diesque | 845 |
| longior Emathiis resolutam miscuit aruis. | |
| Thessalia, infelix, quo tantum crimine, tellus, | |
| laesisti superos, ut te tot mortibus unam, | |
| tot scelerum fatis premerent? quod sufficit aeuum | |
| inmemor ut donet belli tibi damna uetustas? | 850 |
| quae seges infecta surget non decolor herba? | |
| quo non Romanos uiolabis uomere manes? | |
| ante nouae uenient acies, scelerique secundo | |
| praestabis nondum siccos hoc sanguine campos. | |
| omnia maiorum uertamus busta licebit, | 855 |
| et stantis tumulos et qui radice uetusta | |
| effudere suas uictis conpagibus urnas, | |
| plus cinerum Haemoniae sulcis telluris aratur | |
| pluraque ruricolis feriuntur dentibus ossa. | |
| nullus ab Emathio religasset litore funem | 860 |
| nauita, nec terram quisquam mouisset arator, | |
| Romani bustum populi, fugerentque coloni | |
| umbrarum campos, gregibus dumeta carerent, | |
| nullusque auderet pecori permittere pastor | |
| uellere surgentem de nostris ossibus herbam, | 865 |
| ac, uelut inpatiens hominum uel solis iniqui | |
| limite uel glacie, nuda atque ignota iaceres, | |
| si non prima nefas belli sed sola tulisses. | |
| o superi, liceat terras odisse nocentis. | |
| quid totum premitis, quid totum absoluitis orbem? | 870 |
| Hesperiae clades et flebilis unda Pachyni | |
| et Mutina et Leucas puros fecere Philippos. |