LIBER OCTAVVS
|
|
Iam super Herculeas fauces nemorosaque Tempe
|
8.1
|
Haemoniae deserta petens dispendia siluae
|
|
cornipedem exhaustum cursu stimulisque negantem
|
|
Magnus agens incerta fugae uestigia turbat
|
|
inplicitasque errore uias. pauet ille fragorem
|
5
|
motorum uentis nemorum, comitumque suorum
|
|
qui post terga redit trepidum laterique timentem
|
|
exanimat. quamuis summo de culmine lapsus
|
|
nondum uile sui pretium scit sanguinis esse,
|
|
seque, memor fati, tantae mercedis habere
|
10
|
credit adhuc iugulum, quantam pro Caesaris ipse
|
|
auolsa ceruice daret. deserta sequentem
|
|
non patitur tutis fatum celare latebris
|
|
clara uiri facies. multi, Pharsalica castra
|
|
cum peterent nondum fama prodente ruinas,
|
15
|
occursu stupuere ducis uertigine rerum
|
|
attoniti, cladisque suae uix ipse fidelis
|
|
auctor erat. grauis est Magno quicumque malorum
|
|
testis adest. cunctis ignotus gentibus esse
|
|
mallet et obscuro tutus transire per urbes
|
20
|
nomine; sed poenas longi Fortuna fauoris
|
|
exigit a misero, quae tanto pondere famae
|
|
res premit aduersas fatisque prioribus urguet.
|
|
nunc festinatos nimium sibi sentit honores
|
|
actaque lauriferae damnat Sullana iuuentae,
|
25
|
nunc et Corycias classes et Pontica signa
|
|
deiectum meminisse piget. sic longius aeuum
|
|
destruit ingentis animos et uita superstes
|
|
imperio. nisi summa dies cum fine bonorum
|
|
adfuit et celeri praeuertit tristia leto,
|
30
|
dedecori est fortuna prior. quisquamne secundis
|
|
tradere se fatis audet nisi morte parata?
|
|
litora contigerat per quae Peneius amnis
|
|
Emathia iam clade rubens exibat in aequor.
|
|
inde ratis trepidum uentis ac fluctibus inpar,
|
35
|
flumineis uix tuta uadis, euexit in altum.
|
|
cuius adhuc remis quatitur Corcyra sinusque
|
|
Leucadii, Cilicum dominus terraeque Liburnae
|
|
exiguam uector pauidus correpsit in alnum.
|
|
conscia curarum secretae in litora Lesbi
|
40
|
flectere uela iubet, qua tunc tellure latebas
|
|
maestior, in mediis quam si, Cornelia, campis
|
|
Emathiae stares. tristis praesagia curas
|
|
exagitant, trepida quatitur formidine somnus,
|
|
Thessaliam nox omnis habet; tenebrisque remotis
|
45
|
rupis in abruptae scopulos extremaque curris
|
|
litora; prospiciens fluctus nutantia longe
|
|
semper prima uides uenientis uela carinae,
|
|
quaerere nec quicquam de fato coniugis audes.
|
|
en ratis, ad uestros quae tendit carbasa portus!
|
50
|
quid ferat ignoras, et nunc tibi summa pauoris
|
|
nuntius armorum tristis rumorque sinister.
|
|
uictus adest coniunx. quid perdis tempora luctus?
|
|
cum possis iam flere times. tum puppe propinqua
|
|
prosiluit crimenque deum crudele notauit,
|
55
|
deformem pallore ducem uoltusque prementem
|
|
canitiem atque atro squalentis puluere uestes.
|
|
obuia nox miserae caelum lucemque tenebris
|
|
abstulit atque animam clausit dolor; omnia neruis
|
|
membra relicta labant, riguerunt corda, diuque
|
60
|
spe mortis decepta iacet. iam fune ligato
|
|
litoribus lustrat uacuas Pompeius harenas.
|
|
quem postquam propius famulae uidere fideles,
|
|
non ultra gemitus tacitos incessere fatum
|
|
permisere sibi, frustraque attollere terra
|
65
|
semianimem conantur eram; quam pectore Magnus
|
|
ambit et astrictos refouet conplexibus artus.
|
|
coeperat in summum reuocato sanguine corpus
|
|
Pompei sentire manus maestamque mariti
|
|
posse pati faciem: prohibet succumbere fatis
|
70
|
Magnus et inmodicos castigat uoce dolores.
|
|
'nobile cur robur fortunae uolnere primo
|
|
femina tantorum titulis insignis auorum
|
|
frangis? habes aditum mansurae in saecula famae.
|
|
laudis in hoc sexu non legum iura nec arma,
|
75
|
unica materia est coniunx miser. erige mentem,
|
|
et tua cum fatis pietas decertet, et ipsum
|
|
quod sum uictus ama. nunc sum tibi gloria maior,
|
|
a me quod fasces et quod pia turba senatus
|
|
tantaque discessit regum manus. incipe Magnum
|
80
|
sola sequi. deformis adhuc uiuente marito
|
|
summus et augeri uetitus dolor: ultima debet
|
|
esse fides lugere uirum. tu nulla tulisti
|
|
bello damna meo: uiuit post proelia Magnus
|
|
sed fortuna perit. quod defles, illud amasti.'
|
85
|
uocibus his correpta uiri uix aegra leuauit
|
|
membra solo talis gemitu rumpente querellas:
|
|
'o utinam in thalamos inuisi Caesaris issem
|
|
infelix coniunx et nulli laeta marito.
|
|
bis nocui mundo: me pronuba ducit Erinys
|
90
|
Crassorumque umbrae, deuotaque manibus illis
|
|
Assyrios in castra tuli ciuilia casus,
|
|
praecipitesque dedi populos cunctosque fugaui
|
|
a causa meliore deos. o maxime coniunx,
|
|
o thalamis indigne meis, hoc iuris habebat
|
95
|
in tantum fortuna caput? cur inpia nupsi,
|
|
si miserum factura fui? nunc accipe poenas,
|
|
sed quas sponte luam: quo sit tibi mollius aequor,
|
|
certa fides regum totusque paratior orbis,
|
|
sparge mari comitem. mallem felicibus armis
|
100
|
dependisse caput: nunc clades denique lustra,
|
|
Magne, tuas. ubicumque iaces ciuilibus armis
|
|
nostros ulta toros, ades huc atque exige poenas,
|
|
Iulia crudelis, placataque paelice caesa
|
|
Magno parce tuo.' sic fata iterumque refusa
|
105
|
coniugis in gremium cunctorum lumina soluit
|
|
in lacrimas. duri flectuntur pectora Magni,
|
|
siccaque Thessalia confudit lumina Lesbos.
|
|
tunc Mytilenaeum pleno iam litore uolgus
|
|
adfatur Magnum. 'si maxima gloria nobis
|
110
|
semper erit tanti pignus seruasse mariti,
|
|
tu quoque deuotos sacro tibi foedere muros
|
|
oramus sociosque lares dignere uel una
|
|
nocte tua: fac, Magne, locum, quem cuncta reuisant
|
|
saecula, quem ueniens hospes Romanus adoret.
|
115
|
nulla tibi subeunda magis sunt moenia uicto:
|
|
omnia uictoris possunt sperare fauorem,
|
|
haec iam crimen habent. quid, quod iacet insula ponto,
|
|
Caesar eget ratibus? procerum pars magna coibit
|
|
certa loci; noto reparandum est litore fatum.
|
120
|
accipe templorum cultus aurumque deorum;
|
|
accipe, si terris, si puppibus ista iuuentus
|
|
aptior est; tota, quantum ualet, utere Lesbo.
|
|
hoc solum crimen meritae bene detrahe terrae,
|
125
|
ne nostram uideare fidem felixque secutus
|
|
et damnasse miser.' tali pietate uirorum
|
|
laetus in aduersis et mundi nomine gaudens
|
|
esse fidem 'nullum toto mihi' dixit 'in orbe
|
|
gratius esse solum non paruo pignore uobis
|
130
|
ostendi: tenuit nostros hac obside Lesbos
|
|
adfectus; hic sacra domus carique penates,
|
|
hic mihi Roma fuit. non ulla in litora puppem
|
|
ante dedi fugiens, saeui cum Caesaris iram
|
|
iam scirem meritam seruata coniuge Lesbon,
|
135
|
non ueritus tantam ueniae committere uobis
|
|
materiam. sed iam satis est fecisse nocentis:
|
|
fata mihi totum mea sunt agitanda per orbem.
|
|
heu nimium felix aeterno nomine Lesbos,
|
|
siue doces populos regesque admittere Magnum,
|
140
|
seu praestas mihi sola fidem. nam quaerere certum est,
|
|
fas quibus in terris, ubi sit scelus. accipe, numen
|
|
siquod adhuc mecum es, uotorum extrema meorum:
|
|
da similis Lesbo populos, qui Marte subactum
|
|
non intrare suos infesto Caesare portus,
|
145
|
non exire uetent.' dixit, maestamque carinae
|
|
inposuit comitem. cunctos mutare putares
|
|
tellurem patriaeque solum: sic litore toto
|
|
plangitur, infestae tenduntur in aethera dextrae.
|
|
Pompeiumque minus, cuius fortuna dolorem
|
150
|
mouerat, ast illam, quam toto tempore belli
|
|
ut ciuem uidere suam, discedere cernens
|
|
ingemuit populus; quam uix, si castra mariti
|
|
uictoris peteret, siccis dimittere matres
|
|
iam poterant oculis: tanto deuinxit amore
|
155
|
hos pudor, hos probitas castique modestia uoltus,
|
|
quod summissa <a>nimis, nulli grauis hospita turbae,
|
|
stantis adhuc fati uixit quasi coniuge uicto.
|
|
iam pelago medios Titan demissus ad ignes
|
|
nec quibus abscondit nec siquibus exerit orbem
|
160
|
totus erat. uigiles Pompei pectore curae
|
|
nunc socias adeunt Romani foederis urbes
|
|
et uarias regum mentes, nunc inuia mundi
|
|
arua super nimios soles Austrumque iacentis.
|
|
saepe labor maestus curarum odiumque futuri
|
165
|
proiecit fessos incerti pectoris aestus,
|
|
rectoremque ratis de cunctis consulit astris,
|
|
unde notet terras, quae sit mensura secandi
|
|
aequoris in caelo, Syriam quo sidere seruet
|
|
aut quotus in Plaustro Libyam bene derigat ignis.
|
170
|
doctus ad haec fatur taciti seruator Olympi
|
|
'signifero quaecumque fluunt labentia caelo,
|
|
numquam stante polo miseros fallentia nautas,
|
|
sidera non sequimur, sed, qui non mergitur undis
|
|
axis inocciduus gemina clarissimus Arcto,
|
175
|
ille regit puppes. hic cum mihi semper in altum
|
|
surget et instabit summis minor Vrsa ceruchis,
|
|
Bosporon et Scythiae curuantem litora Pontum
|
|
spectamus. quidquid descendet ab arbore summa
|
|
Arctophylax propiorque mari Cynosura feretur,
|
180
|
in Syriae portus tendit ratis. inde Canopos
|
|
excipit, Australi caelo contenta uagari
|
|
stella, timens Borean: illa quoque perge sinistra
|
|
trans Pharon, in medio tanget ratis aequore Syrtim.
|
|
sed quo uela dari, quo nunc pede carbasa tendi
|
185
|
nostra iubes?' dubio contra cui pectore Magnus
|
|
'hoc solum toto' respondit 'in aequore serua,
|
|
ut sit ab Emathiis semper tua longius oris
|
|
puppis et Hesperiam pelago caeloque relinquas:
|
|
cetera da uentis. comitem pignusque recepi
|
190
|
depositum: tum certus eram quae litora uellem,
|
|
nunc portum fortuna dabit'. sic fatur; at ille
|
|
iusto uela modo pendentia cornibus aequis
|
|
torsit et in laeuum puppim dedit, utque secaret
|
|
quas Asinae cautes et quas Chios asperat undas
|
195
|
hos dedit in proram, tenet hos in puppe rudentes.
|
|
aequora senserunt motus aliterque secante
|
|
iam pelagus rostro nec idem spectante carina
|
|
mutauere sonum. non sic moderator equorum,
|
|
dexteriore rota laeuum cum circumit axem,
|
200
|
cogit inoffensae currus accedere metae.
|
|
ostendit terras Titan et sidera texit.
|
|
sparsus ab Emathia fugit quicumque procella,
|
|
adsequitur Magnum; primusque a litore Lesbi
|
|
occurrit gnatus, procerum mox turba fidelis.
|
205
|
nam neque deiecto fatis acieque fugato
|
|
abstulerat Magno reges fortuna ministros:
|
|
terrarum dominos et sceptra Eoa tenentis
|
|
exul habet comites. iubet ire in deuia mundi
|
|
Deiotarum, qui sparsa ducis uestigia legit.
|
210
|
'quando' ait 'Emathiis amissus cladibus orbis,
|
|
qua Romanus erat, superest, fidissime regum,
|
|
Eoam temptare fidem populosque bibentis
|
|
Euphraten et adhuc securum a Caesare Tigrim.
|
|
ne pigeat Magno quaerentem fata remotas
|
215
|
Medorum penetrare domos Scythicosque recessus
|
|
et totum mutare diem, uocesque superbo
|
|
Arsacidae perferre meas: "si foedera nobis
|
|
prisca manent mihi per Latium iurata Tonantem,
|
|
per uestros astricta magos, inplete pharetras
|
220
|
Armeniosque arcus Geticis intendite neruis,
|
|
si uos, o Parthi, peterem cum Caspia claustra
|
|
et sequerer duros aeterni Martis Alanos,
|
|
passus Achaemeniis late decurrere campis
|
|
in tutam trepidos numquam Babylona coegi.
|
225
|
arua super Cyri Chaldaeique ultima regni,
|
|
qua rapidus Ganges et qua Nysaeus Hydaspes
|
|
accedunt pelago, Phoebi surgentis ab igne
|
|
iam propior quam Persis eram: tamen omnia uincens
|
|
sustinui nostris uos tantum desse triumphis,
|
230
|
solusque e numero regum telluris Eoae
|
|
ex aequo me Parthus adit. nec munere Magni
|
|
stant semel Arsacidae; quis enim post uolnera cladis
|
|
Assyriae iustas Latii conpescuit iras?
|
|
tot meritis obstricta meis nunc Parthia ruptis
|
235
|
excedat claustris uetitam per saecula ripam
|
|
Zeugmaque Pellaeum. Pompeio uincite, Parthi,
|
|
uinci Roma uolet."' regem parere iubenti
|
|
ardua non piguit, positisque insignibus aulae
|
|
egreditur famulo raptos indutus amictus.
|
240
|
in dubiis tutum est inopem simulare tyranno;
|
|
quanto igitur mundi dominis securius aeuum
|
|
uerus pauper agit! dimisso in litore rege
|
|
ipse per Icariae scopulos, Ephesonque relinquens
|
|
et placidi Colophona maris, spumantia paruae
|
245
|
radit saxa Sami; spirat de litore Coo
|
|
aura fluens; Cnidon inde fugit claramque relinquit
|
|
sole Rhodon magnosque sinus Telmessidos undae
|
|
conpensat medio pelagi. Pamphylia puppi
|
|
occurrit tellus, nec se committere muris
|
250
|
ausus adhuc ullis te primum, parua Phaseli,
|
|
Magnus adit; nam te metui uetat incola rarus
|
|
exhaustaeque domus populis, maiorque carinae
|
|
quam tua turba fuit. tendens hinc carbasa rursus
|
|
iam Taurum Tauroque uidet Dipsunta cadentem.
|
255
|
crederet hoc Magnus, pacem cum praestitit undis,
|
|
et sibi consultum? Cilicum per litora tutus
|
|
parua puppe fugit. sequitur pars magna senatus
|
|
ad profugum collecta ducem; paruisque Syhedris,
|
|
quo portu mittitque rates recipitque Selinus,
|
260
|
in procerum coetu tandem maesta ora resoluit
|
|
uocibus his Magnus: 'comites bellique fugaeque
|
|
atque instar patriae, quamuis in litore nudo,
|
|
in Cilicum terra, nullis circumdatus armis
|
|
consultem rebusque nouis exordia quaeram,
|
265
|
ingentis praestate animos. non omnis in aruis
|
|
Emathiis cecidi, nec sic mea fata premuntur
|
|
ut nequeam releuare caput cladesque receptas
|
|
excutere. an Libycae Marium potuere ruinae
|
|
erigere in fasces et plenis reddere fastis,
|
270
|
me pulsum leuiore manu fortuna tenebit?
|
|
mille meae Graio uoluuntur in aequore puppes,
|
|
mille duces; sparsit potius Pharsalia nostras
|
|
quam subuertit opes. sed me uel sola tueri
|
|
fama potest rerum toto quas gessimus orbe
|
275
|
et nomen quod mundus amat. uos pendite regna
|
|
uiribus atque fide, Libyam Parthosque Pharonque,
|
|
quemnam Romanis deceat succurrere rebus.
|
|
ast ego curarum uobis arcana mearum
|
|
expromam mentisque meae quo pondera uergant.
|
280
|
aetas Niliaci nobis suspecta tyranni est,
|
|
ardua quippe fides robustos exigit annos.
|
|
hinc anceps dubii terret sollertia Mauri;
|
|
namque memor generis Carthaginis inpia proles
|
|
inminet Hesperiae, multusque in pectore uano est
|
285
|
Hannibal, obliquo maculat qui sanguine regnum
|
|
et Numidas contingit auos. iam supplice Varo
|
|
intumuit uiditque loco Romana secundo.
|
|
quare agite Eoum, comites, properemus in orbem.
|
|
diuidit Euphrates ingentem gurgite mundum
|
290
|
Caspiaque inmensos seducunt claustra recessus,
|
|
et polus Assyrias alter noctesque diesque
|
|
uertit, et abruptum est nostro mare discolor unda
|
|
Oceanusque suus. regnandi sola uoluptas.
|
|
celsior in campo sonipes et fortior arcus,
|
295
|
nec puer aut senior letalis tendere neruos
|
|
segnis, et a nulla mors est incerta sagitta.
|
|
primi Pellaeas arcu fregere sarisas
|
|
Bactraque Medorum sedem murisque superbam
|
|
Assyrias Babylona domos. nec pila timentur
|
300
|
nostra nimis Parthis, audentque in bella uenire
|
|
experti Scythicas Crasso pereunte pharetras.
|
|
spicula nec solo spargunt fidentia ferro,
|
|
stridula sed multo saturantur tela ueneno;
|
|
uolnera parua nocent fatumque in sanguine summo est.
|
305
|
o utinam non tanta mihi fiducia saeuis
|
|
esset in Arsacidis! fatis nimis aemula nostris
|
|
fata mouent Medos, multumque in gente deorum est.
|
|
effundam populos alia tellure reuolsos
|
|
excitosque suis inmittam sedibus ortus.
|
310
|
quod si nos Eoa fides et barbara fallent
|
|
foedera, uolgati supra commercia mundi
|
|
naufragium fortuna ferat: non regna precabor
|
|
quae feci. sat magna feram solacia mortis
|
|
orbe iacens alio, nihil haec in membra cruente,
|
315
|
nil socerum fecisse pie. sed, cuncta reuoluens
|
|
uitae fata meae, semper uenerabilis illa
|
|
orbis parte fui, quantus Maeotida supra,
|
|
quantus apud Tanain toto conspectus in ortu!
|
|
quas magis in terras nostrum felicibus actis
|
320
|
nomen abit, aut unde redi maiore triumpho?
|
|
Roma, faue coeptis; quid enim tibi laetius umquam
|
|
praestiterint superi, quam, si ciuilia Partho
|
|
milite bella geras, tantam consumere gentem
|
|
et nostris miscere malis? cum Caesaris arma
|
325
|
concurrent Medis, aut me fortuna necesse est
|
|
uindicet aut Crassos.' sic fatus murmure sensit
|
|
consilium damnasse uiros; quos Lentulus omnis
|
|
uirtutis stimulis et nobilitate dolendi
|
|
praecessit dignasque tulit modo consule uoces.
|
330
|
'sicine Thessalicae mentem fregere ruinae?
|
|
una dies mundi damnauit fata? secundum
|
|
Emathiam lis tanta datur? iacet omne cruenti
|
|
uolneris auxilium? solos tibi, Magne, reliquit
|
|
Parthorum fortuna pedes? quid transfuga mundi,
|
335
|
terrarum totos tractus caelumque perosus,
|
|
auersosque polos alienaque sidera quaeris,
|
|
Chaldaeos culture focos et barbara sacra
|
|
Parthorum famulus? quid causa obtenditur armis
|
|
libertatis amor? miserum quid decipis orbem,
|
340
|
si seruire potes? te, quem Romana regentem
|
|
horruit auditu, quem captos ducere reges
|
|
uidit ab Hyrcanis, Indoque a litore, siluis,
|
|
deiectum fatis, humilem fractumque uidebit
|
|
<r>ex tolletque animos Latium uaesanus in orbem
|
345
|
se simul et Romam Pompeio supplice mensus?
|
|
nil animis fatisque tuis effabere dignum:
|
|
exiget ignorans Latiae commercia linguae
|
|
ut lacrimis se, Magne, roges. patimurne pudoris
|
|
hoc uolnus, clades ut Parthia uindicet ante
|
350
|
Hesperias, quam Roma suas? ciuilibus armis
|
|
elegit te nempe ducem: quid uolnera nostra
|
|
in Scythicos spargis populos cladesque latentis?
|
|
quid Parthos transire doces? solacia tanti
|
|
perdit Roma mali, nullos admittere reges
|
355
|
sed ciui seruire suo? iuuat ire per orbem
|
|
ducentem saeuas Romana in moenia gentes
|
|
signaque ab Euphrate cum Crassis capta sequentem?
|
|
qui solus regum fato celante fauorem
|
|
defuit Emathiae, nunc tantas ille lacesset
|
360
|
auditi uictoris opes aut iungere fata
|
|
tecum, Magne, uolet? non haec fiducia genti est.
|
|
omnis, in Arctois populus quicumque pruinis
|
|
nascitur, indomitus bellis et mortis amator:
|
|
quidquid ad Eoos tractus mundique teporem
|
365
|
ibitur, emollit gentes clementia caeli.
|
|
illic et laxas uestes et fluxa uirorum
|
|
uelamenta uides. Parthus per Medica rura,
|
|
Sarmaticos inter campos effusaque plano
|
|
Tigridis arua solo, nulli superabilis hosti est
|
370
|
libertate fugae; sed non, ubi terra tumebit,
|
|
aspera conscendet montis iuga, nec per opacas
|
|
bella geret tenebras incerto debilis arcu,
|
|
nec franget nando uiolenti uerticis amnem,
|
|
nec tota in pugna perfusus sanguine membra
|
375
|
exiget aestiuum calido sub puluere solem.
|
|
non aries illis, non ulla est machina belli
|
|
aut fossas inplere ualent, Parthoque sequenti
|
|
murus erit quodcumque potest opstare sagittae.
|
|
pugna leuis bellumque fugax turmaeque uagantes,
|
380
|
et melior cessisse loco quam pellere miles;
|
|
inlita tela dolis, nec Martem comminus usquam
|
|
ausa pati uirtus, sed longe tendere neruos
|
|
et quo ferre uelint permittere uolnera uentis.
|
|
ensis habet uires, et gens quaecumque uirorum est
|
385
|
bella gerit gladiis. nam Medos proelia prima
|
|
exarmant uacuaque iubent remeare pharetra.
|
|
nulla manus illis, fiducia tota ueneni est.
|
|
credis, Magne, uiros, quos in discrimina belli
|
|
cum ferro misisse parum est? temptare pudendum
|
390
|
auxilium tanti est, toto diuisus ut orbe
|
|
a terra moriare tua, tibi barbara tellus
|
|
incumbat, te parua tegant ac uilia busta,
|
|
inuidiosa tamen Crasso quaerente sepulchrum?
|
|
sed tua sors leuior, quoniam mors ultima poena est
|
395
|
nec metuenda uiris. at non Cornelia letum
|
|
infando sub rege timet. num barbara nobis
|
|
est ignota Venus, quae ritu caeca ferarum
|
|
polluit innumeris leges et foedera taedae
|
|
coniugibus thalamique patent secreta nefandi
|
400
|
inter mille nurus? epulis uaesana meroque
|
|
regia non ullis exceptos legibus audet
|
|
concubitus: tot femineis conplexibus unum
|
|
non lassat nox tota marem. iacuere sorores
|
|
in regum thalamis sacrataque pignora matres.
|
405
|
damnat apud gentes sceleris non sponte peracti
|
|
Oedipodionias infelix fabula Thebas:
|
|
Parthorum dominus quotiens sic sanguine mixto
|
|
nascitur Arsacides! cui fas inplere parentem,
|
|
quid rear esse nefas? proles tam clara Metelli
|
410
|
stabit barbarico coniunx millesima lecto.
|
|
quamquam non ulli plus regia, Magne, uacabit
|
|
saeuitia stimulata Venus titulisque uirorum;
|
|
nam, quo plura iuuent Parthum portenta, fuisse
|
|
hanc sciet et Crassi: ceu pridem debita fatis
|
415
|
Assyriis trahitur cladis captiua uetustae.
|
|
haereat Eoae uolnus miserabile sortis,
|
|
non solum auxilium funesto ab rege petisse
|
|
sed gessisse prius bellum ciuile pudebit.
|
|
nam quod apud populos crimen socerique tuumque
|
420
|
maius erit, quam quod uobis miscentibus arma
|
|
Crassorum uindicta perit? incurrere cuncti
|
|
debuerant in Bactra duces et, nequa uacarent
|
|
arma, uel Arctoum Dacis Rhenique cateruis
|
|
imperii nudare latus, dum perfida Susa
|
425
|
in tumulos prolapsa ducum Babylonque iaceret.
|
|
Assyriae paci finem, Fortuna, precamur;
|
|
et, si Thessalia bellum ciuile peractum est,
|
|
ad Parthos qui uicit eat. gens unica mundi est
|
|
de qua Caesareis possim gaudere triumphis.
|
430
|
non tibi, cum primum gelidum transibis Araxen,
|
|
umbra senis maesti Scythicis confixa sagittis
|
|
ingeret has uoces? "tu, quem post funera nostra
|
|
ultorem cinerum nudae sperauimus umbrae,
|
|
ad foedus pacemque uenis?" tum plurima cladis
|
435
|
occurrent monimenta tibi: quae moenia trunci
|
|
lustrarunt ceruice duces, ubi nomina tanta
|
|
obruit Euphrates et nostra cadauera Tigris
|
|
detulit in terras ac reddidit. ire per ista
|
|
si potes, in media socerum quoque, Magne, sedentem
|
440
|
Thessalia placare potes. quin respicis orbem
|
|
Romanum? si regna times proiecta sub Austro
|
|
infidumque Iubam, petimus Pharon aruaque Lagi.
|
|
Syrtibus hinc Libycis tuta est Aegyptos, at inde
|
|
gurgite septeno rapidus mare summouet amnis.
|
445
|
terra suis contenta bonis, non indiga mercis
|
|
aut Iouis: in solo tanta est fiducia Nilo.
|
|
sceptra puer Ptolemaeus habet tibi debita, Magne,
|
|
tutelae commissa tuae. quis nominis umbram
|
|
horreat? innocua est aetas. ne iura fidemque
|
450
|
respectumque deum ueteri speraueris aula;
|
|
nil pudet adsuetos sceptris: mitissima sors est
|
|
regnorum sub rege nouo.' non plura locutus
|
|
inpulit huc animos. quantum, spes ultima rerum,
|
|
libertatis habes! uicta est sententia Magni.
|
455
|
tum Cilicum liquere solum Cyproque citatas
|
|
inmisere rates, nullas cui praetulit aras
|
|
undae diua memor Paphiae, si numina nasci
|
|
credimus aut quemquam fas est coepisse deorum.
|
|
haec ubi deseruit Pompeius litora, totos
|
460
|
emensus Cypri scopulos quibus exit in Austrum
|
|
inde maris uasti transuerso uertitur aestu;
|
|
nec tenuit gratum nocturno lumine montem,
|
|
infimaque Aegypti pugnaci litora uelo
|
|
uix tetigit, qua diuidui pars maxima Nili
|
465
|
in uada decurrit Pelusia septimus amnis.
|
|
tempus erat quo Libra pares examinat horas,
|
|
non uno plus aequa die, noctique rependit
|
|
lux minor hibernae uerni solacia damni.
|
|
conperit ut regem Casio se monte tenere,
|
470
|
flectit iter; nec Phoebus adhuc nec carbasa languent.
|
|
iam rapido speculator eques per litora cursu
|
|
hospitis aduentu pauidam conpleuerat aulam.
|
|
consilii uix tempus erat; tamen omnia monstra
|
|
Pellaeae coiere domus, quos inter Acoreus
|
475
|
iam placidus senio fractisque modestior annis
|
|
(hunc genuit custos Nili crescentis in arua
|
|
Memphis uana sacris; illo cultore deorum
|
|
lustra suae Phoebes non unus uixerat Apis)
|
|
consilii uox prima fuit, meritumque fidemque
|
480
|
sacraque defuncti iactauit pignora patris.
|
|
sed melior suadere malis et nosse tyrannos
|
|
ausus Pompeium leto damnare Pothinus
|
|
'ius et fas multos faciunt, Ptolemaee, nocentes;
|
|
dat poenas laudata fides, cum sustinet' inquit
|
485
|
'quos fortuna premit. fatis accede deisque,
|
|
et cole felices, miseros fuge. sidera terra
|
|
ut distant et flamma mari, sic utile recto.
|
|
sceptrorum uis tota perit, si pendere iusta
|
|
incipit, euertitque arces respectus honesti.
|
490
|
libertas scelerum est quae regna inuisa tuetur
|
|
sublatusque modus gladiis. facere omnia saeue
|
|
non inpune licet, nisi cum facis. exeat aula
|
|
qui uolt esse pius. uirtus et summa potestas
|
|
non coeunt; semper metuet quem saeua pudebunt.
|
495
|
non inpune tuos Magnus contempserit annos,
|
|
qui te nec uictos arcere a litore nostro
|
|
posse putat. neu nos sceptris priuauerit hospes
|
|
pignora sunt propiora tibi: Nilumque Pharonque,
|
|
si regnare piget, damnatae redde sorori.
|
500
|
Aegypton certe Latiis tueamur ab armis.
|
|
quidquid non fuerit Magni dum bella geruntur,
|
|
nec uictoris erit. toto iam pulsus ab orbe,
|
|
postquam nulla manet rerum fiducia, quaerit
|
|
cum qua gente cadat. rapitur ciuilibus umbris.
|
505
|
nec soceri tantum arma fugit: fugit ora senatus,
|
|
cuius Thessalicas saturat pars magna uolucres,
|
|
et metuit gentes quas uno in sanguine mixtas
|
|
deseruit, regesque timet quorum omnia mersit,
|
|
Thessaliaeque reus nulla tellure receptus
|
510
|
sollicitat nostrum, quem nondum perdidit, orbem.
|
|
iustior in Magnum nobis, Ptolemaee, querellae
|
|
causa data est. quid sepositam semperque quietam
|
|
crimine bellorum maculas Pharon, aruaque nostra
|
|
uictori suspecta facis? cur sola cadenti
|
515
|
haec placuit tellus, in quam Pharsalica fata
|
|
conferres poenasque tuas? iam crimen habemus
|
|
purgandum gladio. quod nobis sceptra senatus
|
|
te suadente dedit, uotis tua fouimus arma.
|
|
hoc ferrum, quod fata iubent proferre, paraui
|
520
|
non tibi, sed uicto; feriam tua uiscera, Magne,
|
|
malueram soceri: rapimur quo cuncta feruntur.
|
|
tene mihi dubitas an sit uiolare necesse,
|
|
cum liceat? quae te nostri fiducia regni
|
|
huc agit, infelix? populum non cernis inermem
|
525
|
aruaque uix refugo fodientem mollia Nilo?
|
|
metiri sua regna decet uiresque fateri.
|
|
tu, Ptolemaee, potes Magni fulcire ruinam,
|
|
sub qua Roma iacet? bustum cineresque mouere
|
|
Thessalicos audes bellumque in regna uocare?
|
530
|
ante aciem Emathiam nullis accessimus armis:
|
|
Pompei nunc castra placent, quae deserit orbis?
|
|
nunc uictoris opes et cognita fata lacessis?
|
|
aduersis non desse decet, sed laeta secutos:
|
|
nulla fides umquam miseros elegit amicos.'
|
535
|
adsensere omnes sceleri. laetatur honore
|
|
rex puer insueto, quod iam sibi tanta iubere
|
|
permittant famuli. sceleri delectus Achillas,
|
|
perfida qua tellus Casiis excurrit harenis
|
|
et uada testantur iunctas Aegyptia Syrtes,
|
540
|
exiguam sociis monstri gladiisque carinam
|
|
instruit. o superi, Nilusne et barbara Memphis
|
|
et Pelusiaci tam mollis turba Canopi
|
|
hos animos? sic fata premunt ciuilia mundum?
|
|
sic Romana iacent? ullusne in cladibus istis
|
545
|
est locus Aegypto Phariusque admittitur ensis?
|
|
hanc certe seruate fidem, ciuilia bella:
|
|
cognatas praestate manus externaque monstra
|
|
pellite, si meruit tam claro nomine Magnus
|
|
Caesaris esse nefas. tanti, Ptolemaee, ruinam
|
550
|
nominis haut metuis, caeloque tonante profanas
|
|
inseruisse manus, inpure ac semiuir, audes?
|
|
non domitor mundi nec ter Capitolia curru
|
|
inuectus regumque potens uindexque senatus
|
|
uictorisque gener, Phario satis esse tyranno
|
555
|
quod poterat, Romanus erat: quid uiscera nostra
|
|
scrutaris gladio? nescis, puer inprobe, nescis
|
|
quo tua sit fortuna loco: iam iure sine ullo
|
|
Nili sceptra tenes; cecidit ciuilibus armis
|
|
qui tibi regna dedit. iam uento uela negarat
|
560
|
Magnus et auxilio remorum infanda petebat
|
|
litora; quem contra non longa uecta biremi
|
|
appulerat scelerata manus, Magnoque patere
|
|
fingens regna Phari celsae de puppe carinae
|
|
in paruam iubet ire ratem, litusque malignum
|
565
|
incusat bimaremque uadis frangentibus aestum,
|
|
qui uetet externas terris adpellere classes.
|
|
quod nisi fatorum leges intentaque iussu
|
|
ordinis aeterni miserae uicinia mortis
|
|
damnatum leto traherent ad litora Magnum,
|
570
|
non ulli comitum sceleris praesagia derant:
|
|
quippe, fides si pura foret, si regia Magno
|
|
sceptrorum auctori uera pietate pateret,
|
|
uenturum tota Pharium cum classe tyrannum.
|
|
sed cedit fatis classemque relinquere iussus
|
575
|
obsequitur, letumque iuuat praeferre timori.
|
|
ibat in hostilem praeceps Cornelia puppem,
|
|
hoc magis inpatiens egresso desse marito
|
|
quod metuit clades. 'remane, temeraria coniunx,
|
|
et tu, nate, precor, longeque a litore casus
|
580
|
expectate meos et in hac ceruice tyranni
|
|
explorate fidem' dixit. sed surda uetanti
|
|
tendebat geminas amens Cornelia palmas.
|
|
'quo sine me crudelis abis? iterumne relinquor,
|
|
Thessalicis summota malis? numquam omine laeto
|
585
|
distrahimur miseri. poteras non flectere puppem,
|
|
cum fugeres alto, latebrisque relinquere Lesbi,
|
|
omnibus a terris si nos arcere parabas.
|
|
an tantum in fluctus placeo comes?' haec ubi frustra
|
|
effudit, prima pendet tamen anxia puppe,
|
590
|
attonitoque metu nec quoquam auertere uisus
|
|
nec Magnum spectare potest. stetit anxia classis
|
|
ad ducis euentum, metuens non arma nefasque
|
|
sed ne summissis precibus Pompeius adoret
|
|
sceptra sua donata manu. transire parantem
|
595
|
Romanus Pharia miles de puppe salutat
|
|
Septimius, qui, pro superum pudor, arma satelles
|
|
regia gestabat posito deformia pilo,
|
|
inmanis uiolentus atrox nullaque ferarum
|
|
mitior in caedes. quis non, Fortuna, putasset
|
600
|
parcere te populis, quod bello haec dextra uacaret
|
|
Thessaliaque procul tam noxia tela fugasses?
|
|
disponis gladios, nequo non fiat in orbe,
|
|
heu, facinus ciuile tibi. uictoribus ipsis
|
|
dedecus et numquam superum caritura pudore
|
605
|
fabula, Romanus regi sic paruit ensis,
|
|
Pellaeusque puer gladio tibi colla recidit,
|
|
Magne, tuo. qua posteritas in saecula mittet
|
|
Septimium fama? scelus hoc quo nomine dicent
|
|
qui Bruti dixere nefas? iam uenerat horae
|
610
|
terminus extremae, Phariamque ablatus in alnum
|
|
perdiderat iam iura sui. tum stringere ferrum
|
|
regia monstra parant. ut uidit comminus ensis,
|
|
inuoluit uoltus atque, indignatus apertum
|
|
fortunae praebere, caput; tum lumina pressit
|
615
|
continuitque animam, nequas effundere uoces
|
|
uellet et aeternam fletu corrumpere famam.
|
|
sed, postquam mucrone latus funestus Achillas
|
|
perfodit, nullo gemitu consensit ad ictum
|
|
respexitque nefas, seruatque inmobile corpus,
|
620
|
seque probat moriens atque haec in pectore uoluit:
|
|
'saecula Romanos numquam tacitura labores
|
|
attendunt, aeuumque sequens speculatur ab omni
|
|
orbe ratem Phariamque fidem: nunc consule famae.
|
|
fata tibi longae fluxerunt prospera uitae:
|
625
|
ignorant populi, si non in morte probaris,
|
|
an scieris aduersa pati. ne cede pudori
|
|
auctoremque dole fati: quacumque feriris,
|
|
crede manum soceri. spargant lacerentque licebit,
|
|
sum tamen, o superi, felix, nullique potestas
|
630
|
hoc auferre deo. mutantur prospera uita,
|
|
non fit morte miser. uidet hanc Cornelia caedem
|
|
Pompeiusque meus: tanto patientius, oro,
|
|
claude, dolor, gemitus: gnatus coniunxque peremptum,
|
|
si mirantur, amant.' talis custodia Magno
|
635
|
mentis erat, ius hoc animi morientis habebat.
|
|
at non tam patiens Cornelia cernere saeuum,
|
|
quam perferre, nefas miserandis aethera conplet
|
|
uocibus. 'o coniunx, ego te scelerata peremi:
|
|
letiferae tibi causa morae fuit auia Lesbos,
|
640
|
et prior in Nili peruenit litora Caesar.
|
|
nam cui ius alii sceleris? sed, quisquis, in istud
|
|
a superis inmisse caput, uel Caesaris irae
|
|
uel tibi prospiciens, nescis, crudelis, ubi ipsa
|
|
uiscera sint Magni: properas atque ingeris ictus
|
645
|
qua uotum est uicto. poenas non morte minores
|
|
pendat et ante meum uideat caput. haud ego culpa
|
|
libera bellorum, quae matrum sola per undas
|
|
et per castra comes nullis absterrita fatis
|
|
uictum, quod reges etiam timuere, recepi.
|
650
|
hoc merui, coniunx, in tuta puppe relinqui?
|
|
perfide, parcebas? te fata extrema petente
|
|
uita digna fui? moriar, nec munere regis.
|
|
aut mihi praecipitem, nautae, permittite saltum,
|
|
aut laqueum collo tortosque aptare rudentes,
|
655
|
aut aliquis Magno dignus comes exigat ensem.
|
|
Pompeio praestare potest quod Caesaris armis
|
|
inputet. o saeui, properantem in fata tenetis?
|
|
uiuis adhuc, coniunx, et iam Cornelia non est
|
|
iuris, Magne, sui: prohibent accersere mortem;
|
660
|
seruor uictori.' sic fata interque suorum
|
|
lapsa manus rapitur trepida fugiente carina.
|
|
at, Magni cum terga sonent et pectora ferro,
|
|
permansisse decus sacrae uenerabile formae
|
|
iratamque deis faciem, nil ultima mortis
|
665
|
ex habitu uoltuque uiri mutasse fatentur
|
|
qui lacerum uidere caput. nam saeuus in ipso
|
|
Septimius sceleris maius scelus inuenit actu,
|
|
ac retegit sacros scisso uelamine uoltus
|
|
semianimis Magni spirantiaque occupat ora
|
670
|
collaque in obliquo ponit languentia transtro.
|
|
tunc neruos uenasque secat nodosaque frangit
|
|
ossa diu: nondum artis erat caput ense rotare.
|
|
at, postquam trunco ceruix abscisa recessit,
|
|
uindicat hoc Pharius, dextra gestare, satelles.
|
675
|
degener atque operae miles Romane secundae,
|
|
Pompei diro sacrum caput ense recidis,
|
|
ut non ipse feras? o summi fata pudoris!
|
|
inpius ut Magnum nosset puer, illa uerenda
|
|
regibus hirta coma et generosa fronte decora
|
680
|
caesaries conprensa manu est, Pharioque ueruto,
|
|
dum uiuunt uoltus atque os in murmura pulsant
|
|
singultus animae, dum lumina nuda rigescunt,
|
|
suffixum caput est, quo numquam bella iubente
|
|
pax fuit; hoc leges Campumque et rostra mouebat,
|
685
|
hac facie, Fortuna, tibi, Romana, placebas.
|
|
nec satis infando fuit hoc uidisse tyranno:
|
|
uolt sceleris superesse fidem. tunc arte nefanda
|
|
summota est capiti tabes, raptoque cerebro
|
|
adsiccata cutis, putrisque effluxit ab alto
|
690
|
umor, et infuso facies solidata ueneno est.
|
|
ultima Lageae stirpis perituraque proles,
|
|
degener incestae sceptris cessure sorori,
|
|
cum tibi sacrato Macedon seruetur in antro
|
|
et regum cineres extructo monte quiescant,
|
695
|
cum Ptolemaeorum manes seriemque pudendam
|
|
pyramides claudant indignaque Mausolea,
|
|
litora Pompeium feriunt, truncusque uadosis
|
|
huc illuc iactatur aquis. adeone molesta
|
|
totum cura fuit socero seruare cadauer?
|
700
|
hac Fortuna fide Magni tam prospera fata
|
|
pertulit, hac illum summo de culmine rerum
|
|
morte petit cladesque omnis exegit in uno
|
|
saeua die quibus inmunes tot praestitit annos,
|
|
Pompeiusque fuit qui numquam mixta uideret
|
705
|
laeta malis, felix nullo turbante deorum
|
|
et nullo parcente miser; semel inpulit illum
|
|
dilata Fortuna manu. pulsatur harenis,
|
|
carpitur in scopulis hausto per uolnera fluctu,
|
|
ludibrium pelagi, nullaque manente figura
|
710
|
una nota est Magno capitis iactura reuolsi.
|
|
ante tamen Pharias uictor quam tangat harenas
|
|
Pompeio raptim tumulum fortuna parauit,
|
|
ne iaceat nullo uel ne meliore sepulchro.
|
|
e latebris pauidus decurrit ad aequora Cordus.
|
715
|
quaestor ab Icario Cinyreae litore Cypri
|
|
infaustus Magni fuerat comes. ille per umbras
|
|
ausus ferre gradum uictum pietate timorem
|
|
conpulit ut mediis quaesitum corpus in undis
|
|
duceret ad terram traheretque in litora Magnum.
|
720
|
lucis maesta parum per densas Cynthia nubes
|
|
praebebat, cano sed discolor aequore truncus
|
|
conspicitur. tenet ille ducem conplexibus artis
|
|
eripiente mari; tunc uictus pondere tanto
|
|
expectat fluctus pelagoque iuuante cadauer
|
725
|
inpellit. postquam sicco iam litore sedit,
|
|
incubuit Magno lacrimasque effudit in omne
|
|
uolnus, et ad superos obscuraque sidera fatur
|
|
'non pretiosa petit cumulato ture sepulchra
|
|
Pompeius, Fortuna, tuus, non pinguis ad astra
|
730
|
ut ferat e membris Eoos fumus odores,
|
|
ut Romana suum gestent pia colla parentem,
|
|
praeferat ut ueteres feralis pompa triumphos,
|
|
ut resonent tristi cantu fora, totus ut ignes
|
|
proiectis maerens exercitus ambiat armis.
|
735
|
da uilem Magno plebei funeris arcam
|
|
quae lacerum corpus siccos effundat in ignes;
|
|
robora non desint misero nec sordidus ustor.
|
|
sit satis, o superi, quod non Cornelia fuso
|
|
crine iacet subicique facem conplexa maritum
|
740
|
imperat, extremo sed abest a munere busti
|
|
infelix coniunx nec adhuc a litore longe est.'
|
|
sic fatus paruos iuuenis procul aspicit ignes
|
|
corpus uile suis nullo custode cremantis.
|
|
inde rapit flammas semustaque robora membris
|
745
|
subducit. 'quaecumque es,' ait 'neclecta nec ulli
|
|
cara tuo sed Pompeio felicior umbra,
|
|
quod iam conpositum uiolat manus hospita bustum,
|
|
da ueniam: siquid sensus post fata relictumst,
|
|
cedis et ipsa rogo paterisque haec damna sepulchri,
|
750
|
teque pudet sparsis Pompei manibus uri.'
|
|
sic fatus plenusque sinus ardente fauilla
|
|
peruolat ad truncum, qui fluctu paene relatus
|
|
litore pendebat. summas dimouit harenas
|
|
et collecta procul lacerae fragmenta carinae
|
755
|
exigua trepidus posuit scrobe. nobile corpus
|
|
robora nulla premunt, nulla strue membra recumbunt:
|
|
admotus Magnum, non subditus, accipit ignis.
|
|
ille sedens iuxta flammas 'o maxime' dixit
|
|
'ductor et Hesperii maiestas nominis una,
|
760
|
si tibi iactatu pelagi, si funere nullo
|
|
tristior iste rogus, manes animamque potentem
|
|
officiis auerte meis: iniuria fati
|
|
hoc fas esse iubet; ne ponti belua quicquam,
|
|
ne fera, ne uolucres, ne saeui Caesaris ira
|
765
|
audeat, exiguam, quantum potes, accipe flammam
|
|
Romana succense manu. fortuna recursus
|
|
si det in Hesperiam, non hac in sede quiescent
|
|
tam sacri cineres, sed te Cornelia, Magne,
|
|
accipiet nostraque manu transfundet in urnam.
|
770
|
interea paruo signemus litora saxo,
|
|
ut nota sit busti; siquis placare peremptum
|
|
forte uolet plenos et reddere mortis honores,
|
|
inueniat trunci cineres et norit harenas
|
|
ad quas, Magne, tuum referat caput.' haec ubi fatus,
|
775
|
excitat inualidas admoto fomite flammas.
|
|
carpitur et lentum Magnus destillat in ignem
|
|
tabe fouens bustum. sed iam percusserat astra
|
|
aurorae praemissa dies: ille ordine rupto
|
|
funeris attonitus latebras in litore quaerit.
|
780
|
quam metuis, demens, isto pro crimine poenam
|
|
quo te fama loquax omnis accepit in annos?
|
|
condita laudabit Magni socer inpius ossa:
|
|
i modo securus ueniae fassusque sepulchrum
|
|
posce caput. cogit pietas inponere finem
|
785
|
officio. semusta rapit resolutaque nondum
|
|
ossa satis neruis et inustis plena medullis
|
|
aequorea restinguit aqua congestaque in unum
|
|
parua clausit humo. tunc, ne leuis aura retectos
|
|
auferret cineres, saxo conpressit harenam,
|
790
|
nautaque ne bustum religato fune moueret
|
|
inscripsit sacrum semusto stipite nomen:
|
|
'hic situs est Magnus'. placet hoc, Fortuna, sepulchrum
|
|
dicere Pompei, quo condi maluit illum
|
|
quam terra caruisse socer? temeraria dextra,
|
795
|
cur obicis Magno tumulum manesque uagantis
|
|
includis? situs est qua terra extrema refuso
|
|
pendet in Oceano; Romanum nomen et omne
|
|
imperium Magno tumuli est modus: obrue saxa
|
|
crimine plena deum. si tota est Herculis Oete
|
800
|
et iuga tota uacant Bromio Nyseia, quare
|
|
unus in Aegypto Magni lapis? omnia Lagi
|
|
arua tenere potest, si nullo caespite nomen
|
|
haeserit. erremus populi cinerumque tuorum,
|
|
Magne, metu nullas Nili calcemus harenas.
|
805
|
quod si tam sacro dignaris nomine saxum
|
|
adde actus tantos monimentaque maxuma rerum,
|
|
adde trucis Lepidi motus Alpinaque bella
|
|
armaque Sertori reuocato consule uicta
|
|
et currus quos egit eques, commercia tuta
|
810
|
gentibus et pauidos Cilicas maris, adde subactam
|
|
barbariem gentesque uagas et quidquid in Euro
|
|
regnorum Boreaque iacet. dic semper ab armis
|
|
ciuilem repetisse togam, ter curribus actis
|
|
contentum multos patriae donasse triumphos.
|
815
|
quis capit haec tumulus? surgit miserabile bustum
|
|
non ullis plenum titulis, non ordine tanto
|
|
fastorum; solitumque legi super alta deorum
|
|
culmina et extructos spoliis hostilibus arcus
|
|
haud procul est ima Pompei nomen harena
|
820
|
depressum tumulo, quod non legat aduena rectus,
|
|
quod nisi monstratum Romanus transeat hospes.
|
|
noxia ciuili tellus Aegyptia fato,
|
|
haud equidem inmerito Cumanae carmine uatis
|
|
cautum, ne Nili Pelusia tangeret ora
|
825
|
Hesperius miles ripasque aestate tumentis.
|
|
quid tibi, saeua, precer pro tanto crimine, tellus?
|
|
uertat aquas Nilus quo nascitur orbe retentus,
|
|
et steriles egeant hibernis imbribus agri,
|
|
totaque in Aethiopum putres soluaris harenas.
|
830
|
nos in templa tuam Romana accepimus Isim
|
|
semideosque canes et sistra iubentia luctus
|
|
et quem tu plangens hominem testaris Osirim;
|
|
tu nostros, Aegypte, tenes in puluere manes.
|
|
tu quoque, cum saeuo dederis iam templa tyranno,
|
835
|
nondum Pompei cineres, o Roma, petisti;
|
|
exul adhuc iacet umbra ducis. si saecula prima
|
|
uictoris timuere minas, nunc excipe saltem
|
|
ossa tui Magni, si nondum subruta fluctu
|
|
inuisa tellure sedent. quis busta timebit?
|
840
|
quis sacris dignam mouisse uerebitur umbram?
|
|
imperet hoc nobis utinam scelus et uelit uti
|
|
nostro Roma sinu: satis o nimiumque beatus,
|
|
si mihi contingat manes transferre reuolsos
|
|
Ausoniam, si tale ducis uiolare sepulchrum.
|
845
|
forsitan, aut sulco sterili cum poscere finem
|
|
a superis aut Roma uolet feralibus Austris
|
|
ignibus aut nimiis aut terrae tecta mouenti,
|
|
consilio iussuque deum transibis in urbem,
|
|
Magne, tuam, summusque feret tua busta sacerdos.
|
850
|
nam quis ad exustam Cancro torrente Syenen
|
|
ibit et imbrifera siccas sub Pliade Thebas
|
|
spectator Nili, quis rubri stagna profundi
|
|
aut Arabum portus mercis mutator Eoae,
|
|
Magne, petet, quem non tumuli uenerabile saxum
|
855
|
et cinis in summis forsan turbatus harenis
|
|
auertet manesque tuos placare iubebit
|
|
et Casio praeferre Ioui? nil ista nocebunt
|
|
famae busta tuae: templis auroque sepultus
|
|
uilior umbra fores. nunc est pro numine summo
|
860
|
hoc tumulo Fortuna iacens; augustius aris
|
|
uictoris Libyco pulsatur in aequore saxum.
|
|
Tarpeis qui saepe deis sua tura negarunt
|
|
inclusum Tusco uenerantur caespite fulmen.
|
|
proderit hoc olim, quod non mansura futuris
|
865
|
ardua marmoreo surrexit pondere moles.
|
|
pulueris exigui sparget non longa uetustas
|
|
congeriem, bustumque cadet, mortisque peribunt
|
|
argumenta tuae. ueniet felicior aetas
|
|
qua sit nulla fides saxum monstrantibus illud;
|
870
|
atque erit Aegyptus populis fortasse nepotum
|
|
tam mendax Magni tumulo quam Creta Tonantis.
|
|