LIBER QVARTVS
|
|
'Alma, fave', dixi 'geminorum mater Amorum';
|
4.1
|
ad vatem voltus rettulit illa suos;
|
|
'quid tibi' ait 'mecum? certe maiora canebas.
|
|
num vetus in molli pectore volnus habes?'
|
|
'scis, dea', respondi 'de volnere.' risit, et aether
|
5
|
protinus ex illa parte serenus erat.
|
|
'saucius an sanus numquid tua signa reliqui?
|
|
tu mihi propositum, tu mihi semper opus.
|
|
quae decuit primis sine crimine lusimus annis;
|
|
nunc teritur nostris area maior equis.
|
10
|
tempora cum causis, annalibus eruta priscis,
|
|
lapsaque sub terras ortaque signa cano.
|
|
venimus ad quartum, quo tu celeberrima mense:
|
|
et vatem et mensem scis, Venus, esse tuos.'
|
|
mota Cytheriaca leviter mea tempora myrto
|
15
|
contigit et 'coeptum perfice' dixit 'opus'.
|
|
sensimus, et causae subito patuere dierum:
|
|
dum licet et spirant flamina, navis eat.
|
|
Siqua tamen pars te de fastis tangere debet,
|
|
Caesar, in Aprili quod tuearis habes:
|
20
|
hic ad te magna descendit imagine mensis,
|
|
et fit adoptiva nobilitate tuus.
|
|
hoc pater Iliades, cum longum scriberet annum,
|
|
vidit et auctores rettulit ipse tuos:
|
|
utque fero Marti primam dedit ordine sortem,
|
25
|
quod sibi nascendi proxima causa fuit,
|
|
sic Venerem gradibus multis in gente receptam
|
|
alterius voluit mensis habere locum;
|
|
principiumque sui generis revolutaque quaerens
|
|
saecula, cognatos venit adusque deos.
|
30
|
Dardanon Electra nesciret Atlantide natum
|
|
scilicet, Electran concubuisse Iovi?
|
|
huius Ericthonius, Tros est generatus ab illo,
|
|
Assaracon creat hic, Assaracusque Capyn;
|
|
proximus Anchises, cum quo commune parentis
|
35
|
non dedignata est nomen habere Venus:
|
|
hinc satus Aeneas; pietas spectata per ignes
|
|
sacra patremque umeris, altera sacra, tulit.
|
|
venimus ad felix aliquando nomen Iuli,
|
|
unde domus Teucros Iulia tangit avos.
|
40
|
Postumus hinc, qui, quod silvis fuit ortus in altis,
|
|
Silvius in Latia gente vocatus erat.
|
|
isque, Latine, tibi pater est; subit Alba Latinum;
|
|
proximus est titulis Epytus, Alba, tuis.
|
|
ille dedit Capyi repetita vocabula Troiae
|
45
|
et tuus est idem, Calpete, factus avus.
|
|
cumque patris regnum post hunc Tiberinus haberet,
|
|
dicitur in Tuscae gurgite mersus aquae.
|
|
iam tamen Agrippam natum Remulumque nepotem
|
|
viderat; in Remulum fulmina missa ferunt.
|
50
|
venit Aventinus post hos, locus unde vocatur,
|
|
mons quoque; post illum tradita regna Procae;
|
|
quem sequitur duri Numitor germanus Amuli;
|
|
Ilia cum Lauso de Numitore sati:
|
|
ense cadit patrui Lausus; placet Ilia Marti,
|
55
|
teque parit, gemino iuncte Quirine Remo.
|
|
ille suos semper Venerem Martemque parentes
|
|
dixit, et emeruit vocis habere fidem:
|
|
neve secuturi possent nescire nepotes,
|
|
tempora dis generis continuata dedit.
|
60
|
sed Veneris mensem Graio sermone notatum
|
|
auguror; a spumis est dea dicta maris.
|
|
nec tibi sit mirum Graeco rem nomine dici;
|
|
Itala nam tellus Graecia maior erat.
|
|
venerat Euander plena cum classe suorum,
|
65
|
venerat Alcides, Graius uterque genus
|
|
(hospes Aventinis armentum pavit in herbis
|
|
claviger, et tanto est Albula pota deo),
|
|
dux quoque Neritius; testes Laestrygones exstant
|
|
et quod adhuc Circes nomina litus habet;
|
70
|
et iam Telegoni, iam moenia Tiburis udi
|
|
stabant, Argolicae quod posuere manus.
|
|
venerat Atridae fatis agitatus Halaesus,
|
|
a quo se dictam terra Falisca putat.
|
|
adice Troianae suasorem Antenora pacis,
|
75
|
et generum Oeniden, Apule Daune, tuum.
|
|
serus ab Iliacis, et post Antenora, flammis
|
|
attulit Aeneas in loca nostra deos.
|
|
huius erat Solimus Phrygia comes unus ab Ida,
|
|
a quo Sulmonis moenia nomen habent,
|
80
|
Sulmonis gelidi, patriae, Germanice, nostrae.
|
|
me miserum, Scythico quam procul illa solo est!
|
|
ergo ego tam longe—sed supprime, Musa, querellas:
|
|
non tibi sunt maesta sacra canenda lyra.
|
|
Quo non livor abit? sunt qui tibi mensis honorem
|
85
|
eripuisse velint invideantque, Venus.
|
|
nam, quia ver aperit tunc omnia densaque cedit
|
|
frigoris asperitas fetaque terra patet,
|
|
Aprilem memorant ab aperto tempore dictum,
|
|
quem Venus iniecta vindicat alma manu.
|
90
|
illa quidem totum dignissima temperat orbem,
|
|
illa tenet nullo regna minora deo,
|
|
iuraque dat caelo, terrae, natalibus undis,
|
|
perque suos initus continet omne genus.
|
|
illa deos omnes (longum est numerare) creavit,
|
95
|
illa satis causas arboribusque dedit,
|
|
illa rudes animos hominum contraxit in unum,
|
|
et docuit iungi cum pare quemque sua.
|
|
quid genus omne creat volucrum, nisi blanda voluptas?
|
|
nec coeant pecudes, si levis absit amor.
|
100
|
cum mare trux aries cornu decertat, at idem
|
|
frontem dilectae laedere parcit ovis;
|
|
deposita sequitur taurus feritate iuvencam,
|
|
quem toti saltus, quem nemus omne tremit;
|
|
vis eadem lato quodcumque sub aequore vivit
|
105
|
servat, et innumeris piscibus implet aquas.
|
|
prima feros habitus homini detraxit: ab illa
|
|
venerunt cultus mundaque cura sui.
|
|
primus amans carmen vigilatum nocte negata
|
|
dicitur ad clausas concinuisse fores,
|
110
|
eloquiumque fuit duram exorare puellam,
|
|
proque sua causa quisque disertus erat.
|
|
mille per hanc artes motae; studioque placendi,
|
|
quae latuere prius, multa reperta ferunt.
|
|
hanc quisquam titulo mensis spoliare secundi
|
115
|
audeat? a nobis sit furor iste procul.
|
|
quid quod ubique potens templisque frequentibus aucta,
|
|
urbe tamen nostra ius dea maius habet?
|
|
pro Troia, Romane, tua Venus arma ferebat,
|
|
cum gemuit teneram cuspide laesa manum;
|
120
|
caelestesque duas Troiano iudice vicit
|
|
(ah nolim victas hoc meminisse deas),
|
|
Assaracique nurus dicta est, ut scilicet olim
|
|
magnus Iuleos Caesar haberet avos.
|
|
nec Veneri tempus, quam ver, erat aptius ullum
|
125
|
(vere nitent terrae, vere remissus ager;
|
|
nunc herbae rupta tellure cacumina tollunt,
|
|
nunc tumido gemmas cortice palmes agit),
|
|
et formosa Venus formoso tempore digna est,
|
|
utque solet, Marti continuata suo est.
|
130
|
vere monet curvas materna per aequora puppes
|
|
ire nec hibernas iam timuisse minas.
|
|
1. C K · APRIL · F
|
132a
|
Rite deam colitis, Latiae matresque nurusque
|
133
|
et vos, quis vittae longaque vestis abest.
|
|
aurea marmoreo redimicula demite collo,
|
135
|
demite divitias: tota lavanda dea est.
|
|
aurea siccato redimicula reddite collo:
|
|
nunc alii flores, nunc nova danda rosa est.
|
|
vos quoque sub viridi myrto iubet ipsa lavari:
|
|
causaque cur iubeat, discite, certa subest.
|
140
|
litore siccabat rorantes nuda capillos:
|
|
viderunt satyri, turba proterva, deam.
|
|
sensit et opposita texit sua corpora myrto:
|
|
tuta fuit facto, vosque referre iubet.
|
|
discite nunc, quare Fortunae tura Virili
|
145
|
detis eo, gelida qui locus umet aqua.
|
|
accipit ille locus posito velamine cunctas
|
|
et vitium nudi corporis omne videt;
|
|
ut tegat hoc celetque viros, Fortuna Virilis
|
|
praestat et hoc parvo ture rogata facit.
|
150
|
nec pigeat tritum niveo cum lacte papaver
|
|
sumere et expressis mella liquata favis:
|
|
cum primum cupido Venus est deducta marito,
|
|
hoc bibit; ex illo tempore nupta fuit.
|
|
supplicibus verbis illam placate: sub illa
|
155
|
et forma et mores et bona fama manet.
|
|
Roma pudicitia proavorum tempore lapsa est:
|
|
Cumaeam, veteres, consuluistis anum.
|
|
templa iubet fieri Veneri: quibus ordine factis
|
|
inde Venus verso nomina corde tenet.
|
160
|
semper ad Aeneadas placido, pulcherrima, voltu
|
|
respice, totque tuas, diva, tuere nurus.
|
|
Dum loquor, elatae metuendus acumine caudae
|
|
Scorpios in virides praecipitatur aquas.
|
|
2. D F
|
164a
|
Nox ubi transierit, caelumque rubescere primo
|
165
|
coeperit, et tactae rore querentur aves,
|
|
semustamque facem vigilata nocte viator
|
|
ponet, et ad solitum rusticus ibit opus,
|
|
Pliades incipient umeros relevare paternos,
|
|
quae septem dici, sex tamen esse solent:
|
170
|
seu quod in amplexum sex hinc venere deorum
|
|
(nam Steropen Marti concubuisse ferunt,
|
|
Neptuno Alcyonen et te, formosa Celaeno,
|
|
Maian et Electran Taygetenque Iovi),
|
|
septima mortali Merope tibi, Sisyphe, nupsit;
|
175
|
paenitet, et facti sola pudore latet:
|
|
sive quod Electra Troiae spectare ruinas
|
|
non tulit, ante oculos opposuitque manum.
|
|
(3. EC) 4. FC
|
178a
|
Ter sine perpetuo caelum versetur in axe,
|
179
|
ter iungat Titan terque resolvat equos,
|
180
|
protinus inflexo Berecyntia tibia cornu
|
|
flabit, et Idaeae festa parentis erunt.
|
|
ibunt semimares et inania tympana tundent,
|
|
aeraque tinnitus aere repulsa dabunt;
|
|
ipsa sedens molli comitum cervice feretur
|
185
|
Urbis per medias exululata vias.
|
|
scaena sonat, ludique vocant: spectate, Quirites,
|
|
et fora Marte suo litigiosa vacent.
|
|
quaerere multa libet, sed me sonus aeris acuti
|
|
terret et horrendo lotos adunca sono.
|
190
|
'da, dea, quam sciter.' doctas Cybeleia neptes
|
|
vidit et has curae iussit adesse meae.
|
|
'pandite mandati memores, Heliconis alumnae,
|
|
gaudeat assiduo cur dea Magna sono.'
|
|
sic ego. sic Erato (mensis Cythereius illi
|
195
|
cessit, quod teneri nomen amoris habet):
|
|
'reddita Saturno sors haec erat: "optime regum,
|
|
a nato sceptris excutiere tuis."
|
|
ille suam metuens, ut quaeque erat edita, prolem
|
|
devorat, immersam visceribusque tenet.
|
200
|
saepe Rhea questa est totiens fecunda nec umquam
|
|
mater, et indoluit fertilitate sua.
|
|
Iuppiter ortus erat: (pro magno teste vetustas
|
|
creditur; acceptam parce movere fidem)
|
|
veste latens saxum caelesti gutture sedit:
|
205
|
sic genitor fatis decipiendus erat.
|
|
ardua iamdudum resonat tinnitibus Ide,
|
|
tutus ut infanti vagiat ore puer.
|
|
pars clipeos sudibus, galeas pars tundit inanes:
|
|
hoc Curetes habent, hoc Corybantes opus.
|
210
|
res latuit, priscique manent imitamina facti:
|
|
aera deae comites raucaque terga movent.
|
|
cymbala pro galeis, pro scutis tympana pulsant:
|
|
tibia dat Phrygios, ut dedit ante, modos.'
|
|
desierat; coepi: 'cur huic genus acre leonum
|
215
|
praebent insolitas ad iuga curva iubas?'
|
|
desieram; coepit: 'feritas mollita per illam
|
|
creditur; id curru testificata suo est.'
|
|
'at cur turrifera caput est onerata corona?
|
|
an primis turres urbibus illa dedit?'
|
220
|
adnuit. 'unde venit' dixi 'sua membra secandi
|
|
impetus?' ut tacui, Pieris orsa loqui:
|
|
'Phryx puer in silvis, facie spectabilis, Attis
|
|
turrigeram casto vinxit amore deam;
|
|
hunc sibi servari voluit, sua templa tueri,
|
225
|
et dixit "semper fac puer esse velis."
|
|
ille fidem iussis dedit, et "si mentiar", inquit
|
|
"ultima, qua fallam, sit Venus illa mihi."
|
|
fallit, et in nympha Sagaritide desinit esse
|
|
quod fuit: hinc poenas exigit ira deae.
|
230
|
Naida volneribus succidit in arbore factis,
|
|
illa perit; fatum Naidos arbor erat;
|
|
hic furit, et credens thalami procumbere tectum
|
|
effugit, et cursu Dindyma summa petit;
|
|
et modo "tolle faces", "remove" modo "verbera" clamat,
|
235
|
saepe †Palaestinas† iurat adesse deas.
|
|
ille etiam saxo corpus laniavit acuto,
|
|
longaque in immundo pulvere tracta coma est,
|
|
voxque fuit "merui: meritas do sanguine poenas.
|
|
ah pereant partes quae nocuere mihi!"
|
240
|
"ah pereant" dicebat adhuc; onus inguinis aufert,
|
|
nullaque sunt subito signa relicta viri.
|
|
venit in exemplum furor hic, mollesque ministri
|
|
caedunt iactatis vilia membra comis.'
|
|
talibus Aoniae facunda voce Camenae
|
245
|
reddita quaesiti causa furoris erat.
|
|
'hoc quoque, dux operis, moneas precor, unde petita
|
|
venerit; an nostra semper in urbe fuit?'
|
|
'Dindymon et Cybelen et amoenam fontibus Iden
|
|
semper et Iliacas Mater amavit opes:
|
250
|
cum Troiam Aeneas Italos portaret in agros,
|
|
est dea sacriferas paene secuta rates,
|
|
sed nondum fatis Latio sua numina posci
|
|
senserat, adsuetis substiteratque locis.
|
|
post, ut Roma potens opibus iam saecula quinque
|
255
|
vidit et edomito sustulit orbe caput,
|
|
carminis Euboici fatalia verba sacerdos
|
|
inspicit; inspectum tale fuisse ferunt:
|
|
"mater abest: matrem iubeo, Romane, requiras.
|
|
cum veniet, casta est accipienda manu."
|
260
|
obscurae sortis patres ambagibus errant,
|
|
quaeve parens absit, quove petenda loco.
|
|
consulitur Paean, "divum" que "arcessite Matrem"
|
|
inquit; "in Idaeo est invenienda iugo."
|
|
mittuntur proceres. Phrygiae tum sceptra tenebat
|
265
|
Attalus; Ausoniis rem negat ille viris.
|
|
mira canam: longo tremuit cum murmure tellus,
|
|
et sic est adytis diva locuta suis:
|
|
"ipsa peti volui: ne sit mora; mitte volentem:
|
|
dignus Roma locus quo deus omnis eat."
|
270
|
ille soni terrore pavens "proficiscere" dixit;
|
|
"nostra eris: in Phrygios Roma refertur avos."
|
|
protinus innumerae caedunt pineta secures
|
|
illa, quibus fugiens Phryx pius usus erat.
|
|
mille manus coeunt, et picta coloribus ustis
|
275
|
caelestum Matrem concava puppis habet.
|
|
illa sui per aquas fertur tutissima nati,
|
|
longaque Phrixeae stagna sororis adit,
|
|
Rhoeteumque capax Sigeaque litora transit,
|
|
et Tenedum et veteres Eetionis opes.
|
280
|
Cyclades excipiunt, Lesbo post terga relicta,
|
|
quaeque Carysteis frangitur unda vadis;
|
|
transit et Icarium, lapsas ubi perdidit alas
|
|
Icarus, et vastae nomina fecit aquae.
|
|
tum laeva Creten, dextra Pelopeidas undas
|
285
|
deserit, et Veneris sacra Cythera petit.
|
|
hinc mare Trinacrium, candens ubi tinguere ferrum
|
|
Brontes et Steropes Acmonidesque solent,
|
|
aequoraque Afra legit, Sardoaque regna sinistris
|
|
respicit a remis, Ausoniamque tenet.
|
290
|
ostia contigerat, qua se Tiberinus in altum
|
|
dividit et campo liberiore natat:
|
|
omnis eques mixtaque gravis cum plebe senatus
|
|
obvius ad Tusci fluminis ora venit.
|
|
procedunt pariter matres nataeque nurusque
|
295
|
quaeque colunt sanctos virginitate focos.
|
|
sedula fune viri contento bracchia lassant:
|
|
vix subit adversas hospita navis aquas.
|
|
sicca diu fuerat tellus, sitis usserat herbas:
|
|
sedit limoso pressa carina vado.
|
300
|
quisquis adest operi, plus quam pro parte laborat,
|
|
adiuvat et fortes voce sonante manus:
|
|
illa velut medio stabilis sedet insula ponto;
|
|
attoniti monstro stantque paventque viri.
|
|
Claudia Quinta genus Clauso referebat ab alto
|
305
|
(nec facies impar nobilitate fuit),
|
|
casta quidem, sed non et credita: rumor iniquus
|
|
laeserat, et falsi criminis acta rea est.
|
|
cultus et ornatis varie prodisse capillis
|
|
obfuit ad rigidos promptaque lingua senes.
|
310
|
conscia mens recti famae mendacia risit,
|
|
sed nos in vitium credula turba sumus.
|
|
haec ubi castarum processit ab agmine matrum
|
|
et manibus puram fluminis hausit aquam,
|
|
ter caput inrorat, ter tollit in aethera palmas
|
315
|
(quicumque aspiciunt, mente carere putant),
|
|
summissoque genu voltus in imagine divae
|
|
figit, et hos edit crine iacente sonos:
|
|
"supplicis, alma, tuae, genetrix fecunda deorum,
|
|
accipe sub certa condicione preces.
|
320
|
casta negor: si tu damnas, meruisse fatebor;
|
|
morte luam poenas iudice victa dea;
|
|
sed si crimen abest, tu nostrae pignora vitae
|
|
re dabis, et castas casta sequere manus."
|
|
dixit, et exiguo funem conamine traxit;
|
325
|
mira, sed et scaena testificata loquar:
|
|
mota dea est, sequiturque ducem laudatque sequendo;
|
|
index laetitiae fertur ad astra sonus.
|
|
fluminis ad flexum veniunt (Tiberina priores
|
|
Atria dixerunt), unde sinister abit.
|
330
|
nox aderat: querno religant in stipite funem,
|
|
dantque levi somno corpora functa cibo.
|
|
lux aderat: querno solvunt a stipite funem,
|
|
ante tamen posito tura dedere foco,
|
|
ante coronarunt puppem, sine labe iuvencam
|
335
|
mactarunt operum coniugiique rudem.
|
|
est locus, in Tiberim qua lubricus influit Almo
|
|
et nomen magno perdit in amne minor.
|
|
illic purpurea canus cum veste sacerdos
|
|
Almonis dominam sacraque lavit aquis.
|
340
|
exululant comites, furiosaque tibia flatur,
|
|
et feriunt molles taurea terga manus.
|
|
Claudia praecedit laeto celeberrima voltu,
|
|
credita vix tandem teste pudica dea;
|
|
ipsa sedens plaustro porta est invecta Capena:
|
345
|
sparguntur iunctae flore recente boves.
|
|
Nasica accepit; templi non perstitit auctor:
|
|
Augustus nunc est, ante Metellus erat.'
|
|
substitit hic Erato. mora fit, si cetera quaeram.
|
|
'dic' inquam 'parva cur stipe quaerat opes.'
|
350
|
'contulit aes populus, de quo delubra Metellus
|
|
fecit' ait; 'dandae mos stipis inde manet.'
|
|
cur vicibus factis ineant convivia, quaero,
|
|
tum magis indictas concelebrentque dapes.
|
|
'quod bene mutarit sedem Berecyntia', dixit
|
355
|
'captant mutatis sedibus omen idem.'
|
|
institeram, quare primi Megalesia ludi
|
|
urbe forent nostra, cum dea (sensit enim)
|
|
'illa deos' inquit 'peperit: cessere parenti,
|
|
principiumque dati Mater honoris habet.'
|
360
|
'cur igitur Gallos qui se excidere vocamus,
|
|
cum tanto a Phrygia Gallica distet humus?'
|
|
'inter' ait 'viridem Cybelen altasque Celaenas
|
|
amnis it insana, nomine Gallus, aqua.
|
|
qui bibit inde, furit: procul hinc discedite, quis est
|
365
|
cura bonae mentis: qui bibit inde, furit.'
|
|
'non pudet herbosum' dixi 'posuisse moretum
|
|
in dominae mensis: an sua causa subest?'
|
|
'lacte mero veteres usi narrantur et herbis,
|
|
sponte sua siquas terra ferebat' ait;
|
370
|
'candidus elisae miscetur caseus herbae,
|
|
cognoscat priscos ut dea prisca cibos.'
|
|
5. G NON · N
|
372a
|
Postera cum caelo motis Pallantias astris
|
373
|
fulserit, et niveos Luna levarit equos,
|
|
qui dicet 'quondam sacrata est colle Quirini
|
375
|
hac Fortuna die Publica', verus erit.
|
|
6. H NP (7. AN) (8. BN) 9. CN
|
376a
|
Tertia lux (memini) ludis erat, ac mihi quidam
|
377
|
spectanti senior continuusque loco
|
|
'haec' ait 'illa dies, Libycis qua Caesar in oris
|
|
perfida magnanimi contudit arma Iubae.
|
380
|
dux mihi Caesar erat, sub quo meruisse tribunus
|
|
glorior: officio praefuit ille meo.
|
|
hanc ego militia sedem, tu pace parasti,
|
|
inter bis quinos usus honore viros.'
|
|
plura locuturi subito seducimur imbre:
|
385
|
pendula caelestes Libra movebat aquas.
|
|
Ante tamen quam summa dies spectacula sistat
|
|
ensifer Orion aequore mersus erit.
|
|
10. DN
|
388a
|
Proxima victricem cum Romam inspexerit Eos
|
389
|
et dederit Phoebo stella fugata locum,
|
390
|
Circus erit pompa celeber numeroque deorum,
|
|
primaque ventosis palma petetur equis.
|
|
11. EN 12. FN
|
392a
|
Hinc Cereris ludi: non est opus indice causae;
|
393
|
sponte deae munus promeritumque patet.
|
|
panis erat primis virides mortalibus herbae,
|
395
|
quas tellus nullo sollicitante dabat;
|
|
et modo carpebant vivax e caespite gramen,
|
|
nunc epulae tenera fronde cacumen erant.
|
|
postmodo glans nota est: bene erat iam glande reperta,
|
|
duraque magnificas quercus habebat opes.
|
400
|
prima Ceres homine ad meliora alimenta vocato
|
|
mutavit glandes utiliore cibo.
|
|
illa iugo tauros collum praebere coegit:
|
|
tum primum soles eruta vidit humus.
|
|
aes erat in pretio, Chalybeia massa latebat:
|
405
|
eheu, perpetuo debuit illa tegi.
|
|
pace Ceres laeta est; et vos orate, coloni,
|
|
perpetuam pacem pacificumque ducem.
|
|
farra deae micaeque licet salientis honorem
|
|
detis et in veteres turea grana focos;
|
410
|
et, si tura aberunt, unctas accendite taedas:
|
|
parva bonae Cereri, sint modo casta, placent.
|
|
a bove succincti cultros removete ministri:
|
|
bos aret; ignavam sacrificate suem.
|
|
apta iugo cervix non est ferienda securi:
|
415
|
vivat et in dura saepe laboret humo.
|
|
Exigit ipse locus raptus ut virginis edam:
|
|
plura recognosces, pauca docendus eris.
|
|
terra tribus scopulis vastum procurrit in aequor
|
|
Trinacris, a positu nomen adepta loci,
|
420
|
grata domus Cereri: multas ea possidet urbes,
|
|
in quibus est culto fertilis Henna solo.
|
|
frigida caelestum matres Arethusa vocarat:
|
|
venerat ad sacras et dea flava dapes.
|
|
filia, consuetis ut erat comitata puellis,
|
425
|
errabat nudo per sua prata pede.
|
|
valle sub umbrosa locus est aspergine multa
|
|
uvidus ex alto desilientis aquae.
|
|
tot fuerant illic, quot habet natura, colores,
|
|
pictaque dissimili flore nitebat humus.
|
430
|
quam simul aspexit, 'comites, accedite' dixit
|
|
'et mecum plenos flore referte sinus.'
|
|
praeda puellares animos prolectat inanis,
|
|
et non sentitur sedulitate labor.
|
|
haec implet lento calathos e vimine nexos,
|
435
|
haec gremium, laxos degravat illa sinus;
|
|
illa legit calthas, huic sunt violaria curae,
|
|
illa papavereas subsecat ungue comas;
|
|
has, hyacinthe, tenes; illas, amarante, moraris;
|
|
pars thyma, pars rhoean et meliloton amat;
|
440
|
plurima lecta rosa est, sunt et sine nomine flores:
|
|
ipsa crocos tenues liliaque alba legit.
|
|
carpendi studio paulatim longius itur,
|
|
et dominam casu nulla secuta comes.
|
|
hanc videt et visam patruus velociter aufert
|
445
|
regnaque caeruleis in sua portat equis.
|
|
illa quidem clamabat 'io, carissima mater,
|
|
auferor!', ipsa suos abscideratque sinus:
|
|
panditur interea Diti via, namque diurnum
|
|
lumen inadsueti vix patiuntur equi.
|
450
|
at, chorus aequalis, cumulatae flore ministrae
|
|
'Persephone', clamant 'ad tua dona veni.'
|
|
ut clamata silet, montes ululatibus implent,
|
|
et feriunt maesta pectora nuda manu.
|
|
attonita est plangore Ceres (modo venerat Hennam)
|
455
|
nec mora, 'me miseram! filia' dixit 'ubi es?'
|
|
mentis inops rapitur, quales audire solemus
|
|
Threicias fusis maenadas ire comis.
|
|
ut vitulo mugit sua mater ab ubere rapto
|
|
et quaerit fetus per nemus omne suos,
|
460
|
sic dea nec retinet gemitus, et concita cursu
|
|
fertur, et e campis incipit, Henna, tuis.
|
|
inde puellaris nacta est vestigia plantae
|
|
et pressam noto pondere vidit humum;
|
|
forsitan illa dies erroris summa fuisset,
|
465
|
si non turbassent signa reperta sues.
|
|
iamque Leontinos Amenanaque flumina cursu
|
|
praeterit et ripas, herbifer Aci, tuas:
|
|
praeterit et Cyanen et fontes lenis Anapi
|
|
et te, verticibus non adeunde Gela.
|
470
|
liquerat Ortygien Megareaque Pantagienque,
|
|
quaque Symaetheas accipit aequor aquas,
|
|
antraque Cyclopum positis exusta caminis,
|
|
quique locus curvae nomina falcis habet,
|
|
Himeraque et Didymen Acragantaque Tauromenumque,
|
475
|
sacrarumque Mylas pascua laeta boum:
|
|
hinc Camerinan adit Thapsonque et Heloria tempe,
|
|
quaque iacet Zephyro semper apertus Eryx.
|
|
iamque Peloriadem Lilybaeaque, iamque Pachynon
|
|
lustrarat, terrae cornua prima suae:
|
480
|
quacumque ingreditur, miseris loca cuncta querellis
|
|
implet, ut amissum cum gemit ales Ityn.
|
|
perque vices modo 'Persephone!' modo 'filia!' clamat,
|
|
clamat et alternis nomen utrumque ciet;
|
|
sed neque Persephone Cererem nec filia matrem
|
485
|
audit, et alternis nomen utrumque perit;
|
|
unaque, pastorem vidisset an arva colentem,
|
|
vox erat 'hac gressus ecqua puella tulit?'
|
|
iam color unus inest rebus tenebrisque teguntur
|
|
omnia, iam vigiles conticuere canes:
|
490
|
alta iacet vasti super ora Typhoeos Aetne,
|
|
cuius anhelatis ignibus ardet humus;
|
|
illic accendit geminas pro lampade pinus:
|
|
hinc Cereris sacris nunc quoque taeda datur.
|
|
est specus exesi structura pumicis asper,
|
495
|
non homini regio, non adeunda ferae:
|
|
quo simul ac venit, frenatos curribus angues
|
|
iungit et aequoreas sicca pererrat aquas.
|
|
effugit et Syrtes et te, Zanclaea Charybdi,
|
|
et vos, Nisei, naufraga monstra, canes,
|
500
|
Hadriacumque patens late bimaremque Corinthum:
|
|
sic venit ad portus, Attica terra, tuos.
|
|
hic primum sedit gelido maestissima saxo:
|
|
illud Cecropidae nunc quoque triste vocant.
|
|
sub Iove duravit multis immota diebus,
|
505
|
et lunae patiens et pluvialis aquae.
|
|
sors sua cuique loco est: quod nunc Cerialis Eleusin
|
|
dicitur, hoc Celei rura fuere senis.
|
|
ille domum glandes excussaque mora rubetis
|
|
portat et arsuris arida ligna focis.
|
510
|
filia parva duas redigebat monte capellas,
|
|
et tener in cunis filius aeger erat.
|
|
'mater' ait virgo (mota est dea nomine matris),
|
|
'quid facis in solis incomitata locis?'
|
|
perstitit et senior, quamvis onus urget, et orat
|
515
|
tecta suae subeat quantulacumque casae.
|
|
illa negat (simularat anum mitraque capillos
|
|
presserat); instanti talia dicta refert:
|
|
'sospes eas semperque parens; mihi filia rapta est.
|
|
heu, melior quanto sors tua sorte mea est!'
|
520
|
dixit, et ut lacrimae (neque enim lacrimare deorum est)
|
|
decidit in tepidos lucida gutta sinus.
|
|
flent pariter molles animis virgoque senexque;
|
|
e quibus haec iusti verba fuere senis:
|
|
'sic tibi, quam raptam quaeris, sit filia sospes;
|
525
|
surge, nec exiguae despice tecta casae.'
|
|
cui dea 'duc' inquit; 'scisti qua cogere posses',
|
|
seque levat saxo subsequiturque senem.
|
|
dux comiti narrat quam sit sibi filius aeger,
|
|
nec capiat somnos invigiletque malis.
|
530
|
illa soporiferum, parvos initura penates,
|
|
colligit agresti lene papaver humo.
|
|
dum legit, oblito fertur gustasse palato
|
|
longamque imprudens exsoluisse famem;
|
|
quae quia principio posuit ieiunia noctis,
|
535
|
tempus habent mystae sidera visa cibi.
|
|
limen ut intravit, luctus videt omnia plena;
|
|
iam spes in puero nulla salutis erat.
|
|
matre salutata (mater Metanira vocatur)
|
|
iungere dignata est os puerile suo.
|
540
|
pallor abit, subitasque vident in corpore vires:
|
|
tantus caelesti venit ab ore vigor.
|
|
tota domus laeta est, hoc est, materque paterque
|
|
nataque: tres illi tota fuere domus.
|
|
mox epulas ponunt, liquefacta coagula lacte
|
545
|
pomaque et in ceris aurea mella suis.
|
|
abstinet alma Ceres, somnique papavera causas
|
|
dat tibi cum tepido lacte bibenda, puer.
|
|
noctis erat medium placidique silentia somni:
|
|
Triptolemum gremio sustulit illa suo,
|
550
|
terque manu permulsit eum, tria carmina dixit,
|
|
carmina mortali non referenda sono,
|
|
inque foco corpus pueri vivente favilla
|
|
obruit, humanum purget ut ignis onus.
|
|
excutitur somno stulte pia mater, et amens
|
555
|
'quid facis?' exclamat, membraque ab igne rapit.
|
|
cui dea 'dum non es', dixit 'scelerata fuisti:
|
|
inrita materno sunt mea dona metu.
|
|
iste quidem mortalis erit: sed primus arabit
|
|
et seret et culta praemia tollet humo.'
|
560
|
dixit et egrediens nubem trahit, inque dracones
|
|
transit et aligero tollitur axe Ceres.
|
|
Sunion expositum Piraeaque tuta recessu
|
|
linquit et in dextrum quae iacet ora latus;
|
|
hinc init Aegaeum, quo Cycladas aspicit omnes,
|
565
|
Ioniumque rapax Icariumque legit,
|
|
perque urbes Asiae longum petit Hellespontum,
|
|
diversumque locis alta pererrat iter.
|
|
nam modo turilegos Arabas, modo despicit Indos;
|
|
hinc Libys, hinc Meroe siccaque terra subest;
|
570
|
nunc adit Hesperios, Rhenum Rhodanumque Padumque
|
|
teque, future parens, Thybri, potentis aquae.
|
|
quo feror? immensum est erratas dicere terras:
|
|
praeteritus Cereri nullus in orbe locus.
|
|
errat et in caelo, liquidique immunia ponti
|
575
|
adloquitur gelido proxima signa polo:
|
|
'Parrhasides stellae, namque omnia nosse potestis,
|
|
aequoreas numquam cum subeatis aquas,
|
|
Persephonen natam miserae monstrate parenti.'
|
|
dixerat. huic Helice talia verba refert:
|
580
|
'crimine nox vacua est; Solem de virgine rapta
|
|
consule, qui late facta diurna videt.'
|
|
Sol aditus 'quam quaeris', ait 'ne vana labores,
|
|
nupta Iovis fratri tertia regna tenet.'
|
|
questa diu secum, sic est adfata Tonantem
|
585
|
(maximaque in voltu signa dolentis erant):
|
|
'si memor es de quo mihi sit Proserpina nata,
|
|
dimidium curae debet habere tuae.
|
|
orbe pererrato sola est iniuria facti
|
|
cognita: commissi praemia raptor habet.
|
590
|
at neque Persephone digna est praedone marito,
|
|
nec gener hoc nobis more parandus erat.
|
|
quid gravius victore Gyge captiva tulissem
|
|
quam nunc te caeli sceptra tenente tuli?
|
|
verum impune ferat, nos haec patiemur inultae;
|
595
|
reddat et emendet facta priora novis.'
|
|
Iuppiter hanc lenit, factumque excusat amore,
|
|
nec gener est nobis ille pudendus ait;
|
|
'non ego nobilior: posita est mihi regia caelo,
|
|
possidet alter aquas, alter inane chaos.
|
600
|
sed si forte tibi non est mutabile pectus,
|
|
statque semel iuncti rumpere vincla tori,
|
|
hoc quoque temptemus, siquidem ieiuna remansit;
|
|
si minus, inferni coniugis uxor erit.'
|
|
Tartara iussus adit sumptis Caducifer alis,
|
605
|
speque redit citius visaque certa refert:
|
|
'rapta tribus' dixit 'solvit ieiunia granis,
|
|
Punica quae lento cortice poma tegunt.'
|
|
non secus indoluit quam si modo rapta fuisset
|
|
maesta parens, longa vixque refecta mora est.
|
610
|
atque ita 'nec nobis caelum est habitabile' dixit;
|
|
'Taenaria recipi me quoque valle iube.'
|
|
et factura fuit, pactus nisi Iuppiter esset
|
|
bis tribus ut caelo mensibus illa foret.
|
|
tum demum voltumque Ceres animumque recepit,
|
615
|
imposuitque suae spicea serta comae:
|
|
largaque provenit cessatis messis in arvis,
|
|
et vix congestas area cepit opes.
|
|
alba decent Cererem: vestes Cerialibus albas
|
|
sumite; nunc pulli velleris usus abest.
|
620
|
13. G EID · NP
|
620a
|
Occupat Apriles Idus cognomine Victor
|
621
|
Iuppiter: hac illi sunt data templa die.
|
|
hac quoque, ni fallor, populo dignissima nostro
|
|
atria Libertas coepit habere sua.
|
|
14. HN
|
624a
|
Luce secutura tutos pete, navita, portus:
|
625
|
ventus ab occasu grandine mixtus erit.
|
|
scilicet ut fuerit, tamen hac Mutinensia Caesar
|
|
grandine militia perculit arma sua.
|
|
15. A FORD · NP 16. BN
|
628a
|
Tertia post Veneris cum lux surrexerit Idus,
|
629
|
pontifices, forda sacra litate bove.
|
630
|
forda ferens bos est fecundaque dicta ferendo:
|
|
hinc etiam fetus nomen habere putant.
|
|
nunc gravidum pecus est, gravidae quoque semine terrae:
|
|
Telluri plenae victima plena datur.
|
|
pars cadit arce Iovis, ter denas curia vaccas
|
635
|
accipit et largo sparsa cruore madet.
|
|
ast ubi visceribus vitulos rapuere ministri,
|
|
sectaque fumosis exta dedere focis,
|
|
igne cremat vitulos quae natu maxima Virgo est,
|
|
luce Palis populos purget ut ille cinis.
|
640
|
rege Numa, fructu non respondente labori,
|
|
inrita decepti vota colentis erant.
|
|
nam modo siccus erat gelidis Aquilonibus annus,
|
|
nunc ager assidua luxuriabat aqua;
|
|
saepe Ceres primis dominum fallebat in herbis,
|
645
|
et levis obsesso stabat avena solo,
|
|
et pecus ante diem partus edebat acerbos,
|
|
agnaque nascendo saepe necabat ovem.
|
|
silva vetus nullaque diu violata securi
|
|
stabat, Maenalio sacra relicta deo:
|
650
|
ille dabat tacitis animo responsa quieto
|
|
noctibus; hic geminas rex Numa mactat oves.
|
|
prima cadit Fauno, leni cadit altera Somno;
|
|
sternitur in duro vellus utrumque solo.
|
|
bis caput intonsum fontana spargitur unda,
|
655
|
bis sua faginea tempora fronde premit.
|
|
usus abest Veneris, nec fas animalia mensis
|
|
ponere, nec digitis anulus ullus inest;
|
|
veste rudi tectus supra nova vellera corpus
|
|
ponit, adorato per sua verba deo.
|
660
|
interea placidam redimita papavere frontem
|
|
Nox venit, et secum somnia nigra trahit;
|
|
Faunus adest, oviumque premens pede vellera duro
|
|
edidit a dextro talia verba toro:
|
|
'morte boum tibi, rex, Tellus placanda duarum:
|
665
|
det sacris animas una iuvenca duas.'
|
|
excutitur terrore quies: Numa visa revolvit,
|
|
et secum ambages caecaque iussa refert.
|
|
expedit errantem nemori gratissima coniunx
|
|
et dixit 'gravidae posceris exta bovis.'
|
670
|
exta bovis gravidae dantur; fecundior annus
|
|
provenit, et fructum terra pecusque ferunt.
|
|
Hanc quondam Cytherea diem properantius ire
|
|
iussit et admissos praecipitavit equos,
|
|
ut titulum imperii cum primum luce sequenti
|
675
|
Augusto iuveni prospera bella darent.
|
|
17. CN (18. DN)
|
676a
|
Sed iam praeteritas quartus tibi Lucifer Idus
|
677
|
respicit; hac Hyades Dorida nocte tenent.
|
|
19. E CER · NP
|
678a
|
Tertia post Hyadas cum lux erit orta remotas,
|
679
|
carcere partitos Circus habebit equos.
|
680
|
cur igitur missae vinctis ardentia taedis
|
|
terga ferant volpes causa docenda mihi est.
|
|
frigida Carseolis nec olivis apta ferendis
|
|
terra, sed ad segetes ingeniosus ager;
|
|
hac ego Paelignos, natalia rura, petebam,
|
685
|
parva, sed assiduis obvia semper aquis.
|
|
hospitis antiqui solitas intravimus aedes;
|
|
dempserat emeritis iam iuga Phoebus equis.
|
|
is mihi multa quidem, sed et haec narrare solebat,
|
|
unde meum praesens instrueretur opus:
|
690
|
'hoc' ait 'in campo' (campumque ostendit) 'habebat
|
|
rus breve cum duro parca colona viro.
|
|
ille suam peragebat humum, sive usus aratri,
|
|
seu curvae falcis, sive bidentis erat;
|
|
haec modo verrebat stantem tibicine villam,
|
695
|
nunc matris plumis ova fovenda dabat,
|
|
aut virides malvas aut fungos colligit albos
|
|
aut humilem grato calfacit igne focum;
|
|
et tamen assiduis exercet bracchia telis,
|
|
adversusque minas frigoris arma parat.
|
700
|
filius huius erat primo lascivus in aevo,
|
|
addideratque annos ad duo lustra duos.
|
|
is capit extremi volpem convalle salicti:
|
|
abstulerat multas illa cohortis aves.
|
|
captivam stipula fenoque involvit et ignes
|
705
|
admovet: urentes effugit illa manus:
|
|
qua fugit, incendit vestitos messibus agros;
|
|
damnosis vires ignibus aura dabat.
|
|
factum abiit, monimenta manent: †nam dicere certam†
|
|
nunc quoque lex volpem Carseolana vetat,
|
710
|
utque luat poenas, gens haec Cerialibus ardet,
|
|
quoque modo segetes perdidit ipsa perit.'
|
|
20. FN
|
712a
|
Proxima cum veniet terras visura patentes
|
713
|
Memnonis in roseis lutea mater equis,
|
|
de duce lanigeri pecoris, qui prodidit Hellen,
|
715
|
sol abit: egresso victima maior adest.
|
|
vacca sit an taurus non est cognoscere promptum:
|
|
pars prior apparet, posteriora latent.
|
|
seu tamen est taurus sive est hoc femina signum,
|
|
Iunone invita munus amoris habet.
|
720
|
21. G PAR · NP
|
720a
|
Nox abiit, oriturque aurora: Parilia poscor;
|
721
|
non poscor frustra, si favet alma Pales.
|
|
alma Pales, faveas pastoria sacra canenti,
|
|
prosequor officio si tua festa meo.
|
|
certe ego de vitulo cinerem stipulasque fabales
|
725
|
saepe tuli plena, februa tosta, manu;
|
|
certe ego transilui positas ter in ordine flammas,
|
|
udaque roratas laurea misit aquas.
|
|
mota dea est, operique favet. navalibus exit
|
|
puppis; habent ventos iam mea vela suos.
|
730
|
i, pete virginea, populus, suffimen ab ara;
|
|
Vesta dabit, Vestae munere purus eris.
|
|
sanguis equi suffimen erit vitulique favilla,
|
|
tertia res durae culmen inane fabae.
|
|
pastor, oves saturas ad prima crepuscula lustra:
|
735
|
unda prius spargat, virgaque verrat humum;
|
|
frondibus et fixis decorentur ovilia ramis,
|
|
et tegat ornatas longa corona fores.
|
|
caerulei fiant puro de sulpure fumi,
|
|
tactaque fumanti sulpure balet ovis.
|
740
|
ure mares oleas taedamque herbasque Sabinas,
|
|
et crepet in mediis laurus adusta focis;
|
|
libaque de milio milii fiscella sequatur:
|
|
rustica praecipue est hoc dea laeta cibo.
|
|
adde dapes mulctramque suas, dapibusque resectis
|
745
|
silvicolam tepido lacte precare Palem.
|
|
'consule' dic 'pecori pariter pecorisque magistris:
|
|
effugiat stabulis noxa repulsa meis.
|
|
sive sacro pavi, sedive sub arbore sacra,
|
|
pabulaque e bustis inscia carpsit ovis;
|
750
|
si nemus intravi vetitum, nostrisve fugatae
|
|
sunt oculis nymphae semicaperque deus;
|
|
si mea falx ramo lucum spoliavit opaco,
|
|
unde data est aegrae fiscina frondis ovi,
|
|
da veniam culpae: nec, dum degrandinat, obsit
|
755
|
agresti fano subposuisse pecus.
|
|
nec noceat turbasse lacus: ignoscite, nymphae,
|
|
mota quod obscuras ungula fecit aquas.
|
|
tu, dea, pro nobis fontes fontanaque placa
|
|
numina, tu sparsos per nemus omne deos.
|
760
|
nec dryadas nec nos videamus labra Dianae
|
|
nec Faunum, medio cum premit arva die.
|
|
pelle procul morbos; valeant hominesque gregesque,
|
|
et valeant vigiles, provida turba, canes.
|
|
neve minus multos redigam quam mane fuerunt,
|
765
|
neve gemam referens vellera rapta lupo.
|
|
absit iniqua fames: herbae frondesque supersint,
|
|
quaeque lavent artus quaeque bibantur aquae.
|
|
ubera plena premam, referat mihi caseus aera,
|
|
dentque viam liquido vimina rara sero;
|
770
|
sitque salax aries, conceptaque semina coniunx
|
|
reddat, et in stabulo multa sit agna meo;
|
|
lanaque proveniat nullas laesura puellas,
|
|
mollis et ad teneras quamlibet apta manus.
|
|
quae precor, eveniant, et nos faciamus ad annum
|
775
|
pastorum dominae grandia liba Pali.'
|
|
his dea placanda est: haec tu conversus ad ortus
|
|
dic quater et vivo perlue rore manus.
|
|
tum licet adposita, veluti cratere, camella
|
|
lac niveum potes purpureamque sapam;
|
780
|
moxque per ardentes stipulae crepitantis acervos
|
|
traicias celeri strenua membra pede.
|
|
expositus mos est; moris mihi restat origo:
|
|
turba facit dubium coeptaque nostra tenet.
|
|
omnia purgat edax ignis vitiumque metallis
|
785
|
excoquit: idcirco cum duce purgat oves?
|
|
an, quia cunctarum contraria semina rerum
|
|
sunt duo discordes, ignis et unda, dei,
|
|
iunxerunt elementa patres, aptumque putarunt
|
|
ignibus et sparsa tangere corpus aqua?
|
790
|
an, quod in his vitae causa est, haec perdidit exul,
|
|
his nova fit coniunx, haec duo magna putant?
|
|
vix equidem credo: sunt qui Phaethonta referri
|
|
credant et nimias Deucalionis aquas.
|
|
pars quoque, cum saxis pastores saxa feribant,
|
795
|
scintillam subito prosiluisse ferunt;
|
|
prima quidem periit, stipulis excepta secunda est:
|
|
hoc argumentum flamma Parilis habet?
|
|
an magis hunc morem pietas Aeneia fecit,
|
|
innocuum victo cui dedit ignis iter?
|
800
|
num tamen est vero propius, cum condita Roma est,
|
|
transferri iussos in nova tecta Lares,
|
|
mutantesque domum tectis agrestibus ignem
|
|
et cessaturae subposuisse casae,
|
|
per flammas saluisse pecus, saluisse colonos?
|
805
|
quod fit natali nunc quoque, Roma, tuo.
|
|
ipse locum casus vati facit: Urbis origo
|
|
venit; ades factis, magne Quirine, tuis.
|
|
iam luerat poenas frater Numitoris, et omne
|
|
pastorum gemino sub duce volgus erat;
|
810
|
contrahere agrestes et moenia ponere utrique
|
|
convenit: ambigitur moenia ponat uter.
|
|
'nil opus est' dixit 'certamine' Romulus 'ullo;
|
|
magna fides avium est: experiamur aves.'
|
|
res placet: alter init nemorosi saxa Palati;
|
815
|
alter Aventinum mane cacumen init.
|
|
sex Remus, hic volucres bis sex videt ordine; pacto
|
|
statur, et arbitrium Romulus urbis habet.
|
|
apta dies legitur qua moenia signet aratro:
|
|
sacra Palis suberant; inde movetur opus.
|
820
|
fossa fit ad solidum, fruges iaciuntur in ima
|
|
et de vicino terra petita solo;
|
|
fossa repletur humo, plenaeque imponitur ara,
|
|
et novus accenso fungitur igne focus.
|
|
inde premens stivam designat moenia sulco;
|
825
|
alba iugum niveo cum bove vacca tulit.
|
|
vox fuit haec regis: 'condenti, Iuppiter, urbem,
|
|
et genitor Mavors Vestaque mater, ades,
|
|
quosque pium est adhibere deos, advertite cuncti:
|
|
auspicibus vobis hoc mihi surgat opus.
|
830
|
longa sit huic aetas dominaeque potentia terrae,
|
|
sitque sub hac oriens occiduusque dies.'
|
|
ille precabatur, tonitru dedit omina laevo
|
|
Iuppiter, et laevo fulmina missa polo.
|
|
augurio laeti iaciunt fundamina cives,
|
835
|
et novus exiguo tempore murus erat.
|
|
hoc Celer urget opus, quem Romulus ipse vocarat,
|
|
'sint' que, 'Celer, curae' dixerat 'ista tuae,
|
|
neve quis aut muros aut factam vomere fossam
|
|
transeat; audentem talia dede neci.'
|
840
|
quod Remus ignorans humiles contemnere muros
|
|
coepit, et 'his populus' dicere 'tutus erit?'
|
|
nec mora, transiluit: rutro Celer occupat ausum;
|
|
ille premit duram sanguinulentus humum.
|
|
haec ubi rex didicit, lacrimas introrsus obortas
|
845
|
devorat et clausum pectore volnus habet.
|
|
flere palam non volt exemplaque fortia servat,
|
|
'sic' que 'meos muros transeat hostis' ait.
|
|
dat tamen exsequias; nec iam suspendere fletum
|
|
sustinet, et pietas dissimulata patet;
|
850
|
osculaque adplicuit posito suprema feretro,
|
|
atque ait 'invito frater adempte, vale',
|
|
arsurosque artus unxit: fecere, quod ille,
|
|
Faustulus et maestas Acca soluta comas.
|
|
tum iuvenem nondum facti flevere Quirites;
|
855
|
ultima plorato subdita flamma rogo est.
|
|
urbs oritur (quis tunc hoc ulli credere posset?)
|
|
victorem terris impositura pedem.
|
|
cuncta regas et sis magno sub Caesare semper,
|
|
saepe etiam plures nominis huius habe;
|
860
|
et, quotiens steteris domito sublimis in orbe,
|
|
omnia sint humeris inferiora tuis.
|
|
(22. HN) 23. A VIN · FP (ut vid.)
|
862a
|
Dicta Pales nobis: idem Vinalia dicam.
|
863
|
una tamen media est inter utramque dies.
|
|
numina, volgares, Veneris celebrate, puellae:
|
865
|
multa professarum quaestibus apta Venus.
|
|
poscite ture dato formam populique favorem,
|
|
poscite blanditias dignaque verba ioco;
|
|
cumque sua dominae date grata sisymbria myrto
|
|
tectaque composita iuncea vincla rosa.
|
870
|
templa frequentari Collinae proxima portae
|
|
nunc decet; a Siculo nomina colle tenent,
|
|
utque Syracusas Arethusidas abstulit armis
|
|
Claudius et bello te quoque cepit, Eryx,
|
|
carmine vivacis Venus est translata Sibyllae,
|
875
|
inque suae stirpis maluit urbe coli.
|
|
cur igitur Veneris festum Vinalia dicant
|
|
quaeritis, et quare sit Iovis ista dies?
|
|
Turnus an Aeneas Latiae gener esset Amatae
|
|
bellum erat: Etruscas Turnus adorat opes.
|
880
|
clarus erat sumptisque ferox Mezentius armis,
|
|
et vel equo magnus vel pede maior erat;
|
|
quem Rutuli Turnusque suis adsciscere temptat
|
|
partibus. haec contra dux ita Tuscus ait:
|
|
'stat mihi non parvo virtus mea: volnera testor
|
885
|
armaque, quae sparsi sanguine saepe meo.
|
|
qui petis auxilium, non grandia divide mecum
|
|
praemia, de lacubus proxima musta tuis.
|
|
nulla mora est operae: vestrum est dare, vincere nostrum.
|
|
quam velit Aeneas ista negata mihi!'
|
890
|
adnuerant Rutuli. Mezentius induit arma,
|
|
induit Aeneas adloquiturque Iovem:
|
|
'hostica Tyrrheno vota est vindemia regi:
|
|
Iuppiter, e Latio palmite musta feres.'
|
|
vota valent meliora: cadit Mezentius ingens
|
895
|
atque indignanti pectore plangit humum.
|
|
venerat Autumnus calcatis sordidus uvis:
|
|
redduntur merito debita vina Iovi.
|
|
dicta dies hinc est Vinalia; Iuppiter illa
|
|
vindicat, et festis gaudet inesse suis.
|
900
|
(24. BC) 25. C ROB · NP
|
900a
|
Sex ubi, quae restant, luces Aprilis habebit,
|
901
|
in medio cursu tempora veris erunt,
|
|
et frustra pecudem quaeres Athamantidos Helles,
|
|
signaque dant imbres, exoriturque Canis.
|
|
hac mihi Nomento Romam cum luce redirem,
|
905
|
obstitit in media candida turba via:
|
|
flamen in antiquae lucum Robiginis ibat,
|
|
exta canis flammis, exta daturus ovis.
|
|
protinus accessi, ritus ne nescius essem;
|
|
edidit haec flamen verba, Quirine, tuus:
|
910
|
'aspera Robigo, parcas Cerialibus herbis,
|
|
et tremat in summa leve cacumen humo.
|
|
tu sata sideribus caeli nutrita secundi
|
|
crescere, dum fiant falcibus apta, sinas.
|
|
vis tua non levis est: quae tu frumenta notasti,
|
915
|
maestus in amissis illa colonus habet;
|
|
nec venti tantum Cereri nocuere nec imbres,
|
|
nec sic marmoreo pallet adusta gelu,
|
|
quantum si culmos Titan incalfacit udos:
|
|
tum locus est irae, diva timenda, tuae.
|
920
|
parce, precor, scabrasque manus a messibus aufer,
|
|
neve noce cultis; posse nocere sat est.
|
|
nec teneras segetes, sed durum amplectere ferrum,
|
|
quodque potest alios perdere perde prior.
|
|
utilius gladios et tela nocentia carpes:
|
925
|
nil opus est illis; otia mundus agit.
|
|
sarcula nunc durusque bidens et vomer aduncus,
|
|
ruris opes, niteant; inquinet arma situs,
|
|
conatusque aliquis vagina ducere ferrum
|
|
adstrictum longa sentiat esse mora.
|
930
|
at tu ne viola Cererem, semperque colonus
|
|
absenti possit solvere vota tibi.'
|
|
dixerat; a dextra villis mantele solutis
|
|
cumque meri patera turis acerra fuit.
|
|
tura focis vinumque dedit fibrasque bidentis
|
935
|
turpiaque obscenae (vidimus) exta canis.
|
|
tum mihi 'cur detur sacris nova victima quaeris?'
|
|
(quaesieram) 'causam percipe' flamen ait.
|
|
'est Canis, Icarium dicunt, quo sidere moto
|
|
tosta sitit tellus praecipiturque seges:
|
940
|
pro cane sidereo canis hic imponitur arae,
|
|
et quare fiat nil nisi nomen habet.'
|
|
(26. DF) (27. EC) 28. F NP 29. GC 30. HC
|
942a
|
Cum Phrygis Assaraci Tithonia fratre relicto
|
943
|
sustulit immenso ter iubar orbe suum,
|
|
mille venit variis florum dea nexa coronis;
|
945
|
scaena ioci morem liberioris habet.
|
|
exit et in Maias sacrum Florale Kalendas:
|
|
tunc repetam, nunc me grandius urget opus.
|
|
aufer, Vesta, diem: cognati Vesta recepta est
|
|
limine; sic iusti constituere patres.
|
950
|
Phoebus habet partem: Vestae pars altera cessit:
|
|
quod superest illis, tertius ipse tenet.
|
|
state Palatinae laurus, praetextaque quercu
|
|
stet domus: aeternos tres habet una deos.
|
|